ÖZET
Amaç:
Sürücü belgesi sahiplerinin geç dönem görsel yeterliliklerinin değerlendirilmesi.
Gereç ve Yöntem:
Polikliniğimize başvuran yaş ortalaması 48,39±10,86 (21 ila 73 arası) olan sürücü belgesi sahibi 160 kişi rutin göz muayenesine tabi tutuldu ve onamları dahilinde sürücü belgesi bilgileri elde edildi. Ortalama 19,46±10,07 (21-73) yıl önce sürücü belgesi almış 160 kişinin gözlük gereksinimi oranı sürücü belgesi aldıkları muayenede 26/160 (%16,25) iken, muayene tarihimizde 118/160’a (%73,75) idi. Altı kişi (%3,75) yasal açıdan zorunluluk gerektiren düzeyde görme keskinliğini düşüren refraksiyon kusuru varlığına karşın gözlük kullanmamakta olup, 2 kişi (%1,25) gözlük kullansa dahi yeterli görme seviyesini yakalayamadığı halde halen geçerli sürücü belgesine sahip idi. Bu 160 olgunun sürücü belgesi aldıktan sonraki ilk göz muayeneleri ortalama 12,29±8,21 (1-25) yıl sonra yapılmıştı.
Sonuçlar:
Ortalama 19.46±10.07 (21-73) yıl önce sürücü belgesi almış 160 kişinin gözlük gereksinimi oranı sürücü belgesi aldıkları muayenede 26/160 (%16,25) iken, muayene tarihimizde 118/160’a (%73,75) idi. Altı kişi (%3,75) yasal açıdan zorunluluk gerektiren düzeyde görme keskinliğini düşüren refraksiyon kusuru varlığına karşın gözlük kullanmamakta olup, 2 kişi (%1,25) gözlük kullansa dahi yeterli görme seviyesini yakalayamadığı halde halen geçerli sürücü belgesine sahip idi. Bu 160 olgunun sürücü belgesi aldıktan sonraki ilk göz muayeneleri ortalama 12,29±8,21 (1-25) yıl sonra yapılmıştı.
Tartışma:
Sürücü belgesi edinme çağında yapılan göz muayeneleriyle karşılaştırıldığında, sürücü belgesi sahiplerinde görmeyi etkileyen refraksiyon kusuru oranı, ortalama 20 yılda yaklaşık 5 kat artmıştır. Ülkemizde motorlu taşıma araçlarının üretimden sonraki 3. yıldan başlayarak, her 2 yılda bir muayenesinin zorunludur. Sürücülerin sağlık şartlarına ait periyodik bir muayene zorunluluğu ise sadece sürücü belgesi aldıkları tarihte progresif bir göz hastalıkları mevcutsa söz konusudur. Sürücü belgesi alındığında, sağlıklı olan kimseler, sonradan yeterli olmasalar dahi, sonradan muayene zorunlulukları bulunmadığından, aynı belge ile ömür boyu araç kullanabilmektedir. Ülkemizdeki trafik kazalarının azaltılması için araçlar kadar, sürücü muayenelerinin de zorunlu ve periyodik hale getirilmesi gerektiğini düşünmekteyiz.
Giriş
Sürücü belgesi sahibi olmak için gereken şartlar üç yasal düzenleme ile belirlenmiştir Bunlar sırasıyla; Bakanlar kurulu tarafından yürütülen Karayolları Trafik Kanunu (KTK), Milli Eğitim Bakanlığı tarafından yürütülen Motorlu Taşıt Sürücüleri Kursu Yönetmeliği (MTŞKY) ve Değişiklik Yapılmasına Dair Yönetmelik, Sağlık Bakanlığı ve İçişleri Bakanlığı tarafından yürütülen Sürücü Adayları ve Sürücülerde Aranacak Sağlık Şartları ile Muayenelerine Dair Yönetmelik'tir.1-4
KTK 36. maddesi motorlu araç kullananların mutlaka sürücü belgesi alma zorunluluğu olduğunu belirtmektedir.1 KTK 41. maddesinin d bendinde; eğitim ve sınav şartı olarak “sürücü kursuna katılmış ve yapılan sınavları da başararak sertifika almış olmak”şartı getirilmiştir.1 Yani sürücü belgesi alabilmek için sürücü adaylarının ilk önce sürücü kurslarına kayıt olmaları gerekmektedir.2 Sürücü kurslarına kayıt olabilmek için sağlık kurulu raporu almak şarttır. Sağlık şartları bakımından kimlere hangi tür sürücü belgesi verilebileceği konusu İçişleri ve Sağlık Bakanlıklarınca müştereken hazırlanan Sürücü Adayları ve Sürücülerde Aranacak Sağlık Şartları ile Muayenelerine Dair Yönetmelik ile belirlenmektedir.4 Yönetmelikte göz muayenelerine ilişkin esaslar 5. maddede yer almaktadır.4 Yönetmelikte sürücü belgesi almaya engel durumlar açıklandığı gibi, 14. maddede progresif hastalıklar başlığı altında görmeyi zamanla azaltabilecek (katarakt, makula dejenerasyonu, retinopatiler gibi) hastalıklarda sürücülerin muayenelerinin yılda 1 kez tekrarlanması gerektiği belirtilmektedir. Ancak sürücü belgesi alındığı sırada progresif bir hastalık mevcut değilse başka bir tarihte, başka bir muayene gerekliliği yoktur.
Bizim bu çalışmayı planlamadaki amacımız, sürücü belgesine ve dolayısıyla araç kullanma yetkisine sahip kişilerdeki görsel yeterlilik düzeylerini saptayarak, yasal yeterlilik durumlarının değişip değişmediğini incelemektir.
Gereç ve Yöntem
Polikliniğimize rutin göz muayenesi için başvuran hastalardan B sınıfı sürücü belgesi sahibi yaş ortalaması 48,39±10,86 (21 ila 73 arası) olan 160 olgu çalışmamıza dahil edildi. Rutin göz muayenesine tabi tutulduktan sonra aydınlatılmış onamları alınan olguların sürücü belgeleri incelendi. Olgulara yapılacak olan işlemin çalışmamızla ilişkisi anlatıldı ve bilgi verildi. Sürücü belgesini aldıkları tarihe bakıldı, ''gözlük veya kontakt lens ile kullanım şartı'' ibaresi bulunup bulunmadığı kaydedildi. Olguların ehliyet sahibi oldukları tarihteki görme düzeyleri, ne kadar süre sonra ilk göz muayenesine gittikleri, şu anda gözlük veya kontakt lens kullanıp kullanmadıkları sorgulandı.
Bulgular
Muayene edilen 160 kişi ortalama 19,46±10,07 (21-73) yıl önce sürücü belgesi sahibi olmuştu. İlk göz muayenelerini, sürücü belgesi sahibi olduktan ortalama 12,29±8,21 (1-25) yıl sonra yaptırmışlardı. Sürücü belgesi aldıkları tarihte bu 160 olgunun 26’sının (%16,25) gözlük kullanma zorunluluğu bulunduğu sürücü belgelerinde mevcuttu. Diğer olgular (%83,75) sürücü belgesi alırken tashihsiz görme keskinliklerinin yeterli olduğunu belirttiler. Çalışma döneminde yapılan muayenede ise 118 kişide (%73,75) gözlük kullanımını gerektiren (tashih ile görmede en az iki sıra artış elde edilen) bir refraksiyon kusuru tespit edildi. Gözlük düzeltmesi ile binoküler olarak görmesi tam düzeyine çıkmayan 4 olgu mevcuttu. Bu 4 olgunun yaşları ve binoküler tashihli görmeleri sırasıyla 66 yaş - 0.7 (R:0.7; L:0.6), 54 yaş - 0,5 (R:0.05; L:0.5), 54 yaş - 0.6 (R:0.05; 0,6) ve 73 yaş - 0.7 (R:0,7, L:0.6) şeklinde idi. ''Sürücü Adayları ve Sürücülerde Aranacak Sağlık Şartları ile Muayenelerine Dair Yönetmelik''te 5. maddenin 2a bendinde: ‘‘Birinci grup sürücülerde düzeltmeli veya düzeltmesiz olarak bir gözün görmesi 2/10’dan aşağı olmamak şartıyla her iki gözün görme derecesi toplamı 10/20 olmalıdır.’’ esasına göre bu olgulardan ikisinin hali hazırda gözlük düzeltmesi ile dahi sürücü belgesi alamayacak düzeyde görme azlığı mevcut idi. Tashihsiz görme düzeyi, sürücü olma standardını karşılamayacak kadar düşük olan 32 (%20) olgu mevcuttu. Bu 32 olgunun 26 (%81,25)’sı gözlükle araç kullanmaya başlamışken 6 (%18,75) olgu ise yetersiz görüşlerine karşın, halen gözlüksüz araç kullandıklarını ifade etmekte idi.
Tartışma
Son on yılda (2001-2011) ülkemizde 8,389,426 trafik kazası gerçekleşmiş olup, 1,834,907 kişi yaralanmış, 47,437 kişi ise hayatını kaybetmiştir. Bu süre zarfında kazaya neden olan parametrelerdeki oranlar değerlendirildiğinde %94,66 sürücü kusuru, %4,58 yaya kusuru , %0,35 yol kusuru, %0,26 araç kusuru, %0,25 yolcu kusuru bulunmuştur.5 Periyodik araç muayenelerinin mutlak zorunlu, periyodik sürücü mayenelerinin ise ancak progresif göz hastalığı varlığında zorunlu olduğu ülkemizde, araçlar kazaların 10000’de 26’sından, sürücüler 10000’de 9466'sından sorumludur.
Birçok ülkede de durum benzerlik arzetmektedir. Örneğin İrlanda’da sadece progresif hastalık durumunda muayene zorunluluğu mevcuttur.6 Amerika Birleşik Devletleri’nin bazı eyaletlerinde örneğin Washington’da düzenlenen sağlık raporlarında doktorun muayene kartında sürücü belgesi adayı hakkında periyodik muayene zorunluluğunun olup olmadığının belirttildiği ve eğer muayene zorunluluğu mevcutsa muayene sıklığının yazılabileceği (6 ay, 1 yıl, 2 yıl) bir bölüm bulunmaktadır.7 Ancak diğer bazı eyaletlerde periyodik muayene zorunluluğu mevcuttur. Örneğin Arizona eyaletinde 65 yaşa kadar her 12 yılda bir, 65 yaşından sonra ise her 5 yılda bir tekrar muayene edilerek lisansın yenilenmesi zorunluluğu mevcuttur.8 Bu zorunluluk Almanya’da 70 yaşından sonra her iki yılda birdir.9
Ülkemizde 18 yaşını doldurduktan sonra sürücü belgesi alınıp ömür boyu kullanılabilmektedir. Sürücü belgesi alındığında progresif bir hastalık tespit edilmediği takdirde hiçbir periyodik muayene zorunluluğu mevcut değildir. Trafik kazalarının sık yaşandığıülkemizde göz muayenelerinin periyodik yapılması ile en azından sürücü hatalarından kaynaklanan olduça önemli bir faktörün ortadan kaldırabileceğini düşünmekteyiz. Üstelik çalışmamızda yasal olarak sürücü belgesi alamayacak olan 2 kişinin yaşlarının 60 yaş altında olması nedeniyle belirli, periyodik muayene uygulamasında bir yaş sınırının da olmamasının daha doğru bir yaklaşım olabileceği kanısındayız. Mevcut “Sürücü Adayları ve Sürücülerde Aranacak Sağlık Şartları ile Muayenelerine Dair Yönetmelik”in periyodik muayene konusundaki eksikliği dışında, halen düzeltilmemiş bilimsel açıdan göz hekimleri olarak sürüdürülmesine sessiz kalamayacağımız yanlışları da vardır. Eğrilmez’in10 daha önce değindiği yönetmelikte yer alan ve mutlaka düzeltilmesi gereken hatalardan, özet alıntı yapacak olursa: Matematiksel hatalar:“Yönetmeliğin 5. maddesinin 2. bendinin c fıkrasında “10/10 görme: gözlük veya kontakt lensle iyi aydınlık ortamda araçlarından 20 metre mesafeden 79 mm yükseklik x 50 mm genişlikteki şekil veya bir yazıyı okumalarını gerektirir.” cümlesi yer almaktadır. Bu cümle, İngiltere’de geçerli olan görme keskinliği sınır değeri olup, İngiltere’deki yönetmelikte bu sınır değerin 6/15, yani ondalık ifadeyle yaklaşık 4/10 değerine denk gelmektedir. “ Dilbilgisi Hataları: İlk kez gece körlüğü olanlara da sürücü olma hakkını veren bu düzenlemede “gece”nin tarifi 3 kez yapılmıştır. Bunlardan ilki yapılması gereken muayenelerin sıralandığı 4. madde içindedir ve oldukça anlaşılmaz bir cümle kullanılmıştır: “Gece körlüğü (Varsa gün doğumundan bir saat önce ile gün batımından bir saat sonraki zaman dilimi içerisinde kullanılabilir.)” Bu cümleden hem doğru, hem yanlış sonuca varmak mümkündür. İkinci “gece” tanımı 5. maddenin 6. fıkrasında yapılmış olup, gece ile gündüz tanımı tam olarak birbiriyle karıştırılmıştır: “Gece körlüğü olanlar gün doğumundan bir saat önce, gün batımından bir saat sonra araç kullanabilirler.”Üçüncü“gece” tanımı monoküler kişilerin yetkilerini tanımlarken yapılmış olup, en doğru ve net ifade budur: “Gece araç kullanamaz. (Gece: gün batımından bir saat sonrası ile gün doğumundan bir saat öncesidir.)”.
Sonuç olarak, sürücü belgelerine ilişkin mevcut yönetmeliğin sağlığa ilişkin metninde, hem rutin periyodik muayene gerekliliği mevcut olup, hem de bir göz hekimi olarak düzeltilmiyor olmasına seyirci kalamayacağımız optik-matematik ve dilbilgisi hataları vardır. Yönetmeliğin kapsamlı bir revizyona acilen gereksinimi olduğunu düşünüyoruz.