ÖZET

Amaç:

Pubmed arama motorunda günümüze kadar oftalmoloji alanında yayınlanmış Türkiye kaynaklı makale sıklığını, bu makalelerin göz dergilerine dağılımını araştırmak ve dünyanın önde gelen ülkelerinin makale sayılarıyla karşılaştırmak.

Ge­reç ve Yön­tem:

Pubmed arama motorunda “ Oftalmoloji” ve “Türkiye” kelimeleri kullanılarak, 1990-2013 arasında yayınlanmış Türkiye kaynaklı makaleler tarandı. Oftalmoloji alanında yayın yapan Science Citation Index Expanded (SCI-E) kapsamındaki 56 dergi ile SCI-E kapsamında olmayan, ancak Pubmed’de taranan 8 dergide yayınlanmış Türkiye kaynaklı makaleler tek tek gözden geçirilip sayıldı. Makaleler, araştırma makaleleri bir grupta ve diğer makaleler (olgu sunumu, mektup, editöryal ve derleme) diğer grupta olacak şekilde 2 grupta incelendi.

Bulgular:

1990-2013 yılları arasında oftalmoloji alanında yayınlanmış olan Türkiye kaynaklı makale sayısının 5044 olduğu görüldü. Bu dönemde göz hastalıkları dalında en çok makalesi yayınlanmış ilk 3 ülke sırayla Amerika Birleşik Devletleri, Japonya ve Almanya idi (%25, %6,8 ve %4,9). Bunların 3334 tanesi oftalmoloji dergilerinde yayınlanan makalelerdi. Bu yayınların 2822 tanesi SCI-E kapsamlı dergilerde yayınlanmış olup, 2321 tanesi araştırma, 501 tanesi de diğer yazılardan oluşuyordu. En çok makalemizin yayınlanmış olduğu SCI-E kapsamlı ilk 3 dergi sırasıyla European Journal of Ophthalmology, Journal of Cataract and Refractive Surgery ve Ophthalmologica idi (sırayla 361, 183 ve 152 adet).

Sonuç:

1990-2013 yılları arasında yayınlanmış oftalmoloji makalelerinin %1,5 kadarının ülkemiz kaynaklı olduğu saptandı. 1990 yılından günümüze, Türkiye kaynaklı oftalmoloji alanındaki makalelerin sayısının sürekli artmakta olduğu görüldü.

Giriş

Günümüzde kurum ve ülkelerin bilimsel üretkenliğinin başlıca kriterlerinden biri yayınlanmış bilimsel makalelerdir. Bu makalelerin yenilik ve ses getiren, çok atıf alan, ya da başka bir deyişle kalitesi yüksek makaleler olması yanında, sayısının çokluğu da önem arz eder. Sağlık alanında bir bilimsel çalışma yaparken ilk önce ve vazgeçilmez olarak başvurulan tarama kaynağı, Amerikan Ulusal Sağlık Enstitüsü’nün Pubmed arama motorudur.1 Tıbbın çeşitli dallarında olduğu gibi oftalmoloji alanında da birçok ülkenin dünya literatürüne katkısını inceleyen çalışmalar mevcuttur.2-12 Ancak Türkiye kaynaklı oftalmoloji makalelerinin sayı ve dağılımını inceleyen bir çalışma, bizim araştırmalarımıza göre yoktur. Bu çalışmada Pubmed arama motoru aracılığıyla, oftalmoloji alanında günümüze kadar yayınlanmış Türkiye kaynaklı makalelerin incelenmesi ve bu makalelerin hangi dergilerde yayınlandığının araştırılması amaçlanmıştır.

Gereç ve Yöntem

Pubmed arama motorunda “advanced” modunda, bir satıra “ophthalmology or ophthalmic” ve diğer bir satıra da “Turkey or Turkiye” kelimeleri yazılarak, 2014 yılına kadar yayınlanmış Türkiye kaynaklı makaleler tarandı. Bu farklı kelimelerin kullanılmasındaki amaç, hedef makalelere ulaşamama riskini en aza indirmekti. Aynı tarama şekli dünyanın belli başlı ülkeleri için de yapılarak bir karşılaştırmalı tablo elde edildi (Tablo 1). Bu ülkelerin seçiminde, gelişmiş batı ülkeleri, dünyanın kalabalık ve önde gelen ülkeleri ile ülkemize komşu ülkeler olması kriterleri göz önünde bulunduruldu. Söz konusu ülkelerin toplam ve nüfusa oranlı göz hekimi sayıları International Council of Ophthalmology’nin (ICO) 2012 yılında açıkladığı bilgiler baz alınarak elde edildikten sonra, ülkelerin toplam yayın sayıları göz hekimi sayısına bölünerek hekim başına yayın sayısı oranına ulaşıldı.13,14

Oftalmoloji alanında yayın yapan Science Citation Index Expanded (SCI-E) kapsamındaki 56 dergi ile SCI-E kapsamında olmayan, ancak Pubmed’de taranan 8 oftalmoloji dergisinde yayınlanmış Türkiye kaynaklı makaleler tek tek gözden geçirilip sayıldı.15 Bunlar da “advanced” modunda, bir satıra “Turkey or Turkiye”, diğer satıra da ilgili dergi adı girilerek araştırıldı.

Oftalmoloji alanıyla ilgisi olmadığı veya Türkiye kaynaklı olmadığı fark edilen makalelerle yazarlarının hepsi yabancı isimlerden oluşan makaleler ayıklandı. Türk ve Türk olmayan yazarların birlikte yer aldığı makalelerde, sorumlu yazar Türkiye adresli ise makale çalışmaya dahil edildi. 1990 öncesi makale sayısı düşük olduğu için özellikli olarak 1990 senesinden sonra yayınlanan makaleler ayrıca değerlendirildi. Makaleler, araştırma makaleleri bir grupta ve diğer makaleler (vaka takdimi, mektup, editöryal ve derleme) diğer grupta olacak şekilde 2 grupta incelendi.

Bulgular

Tablo 1’de Türkiye’nin de dahil olduğu, bazı ülkelerin Oftalmoloji alanındaki yayın sayıları ve göz hekimi başına düşen makale sayıları karşılaştırmalı olarak görülmektedir. Amerika Birleşik Devleti (ABD) toplam makale sayısının %25’ini üretirken, ilk 6 ülke %50’sini gerçekleştirmektedir. Göz hekimi başına yayınlanan makale oranlarında sırasıyla İsrail, ABD ve İngiltere ilk 3 sırayı almaktadır. Taramamızda başlangıç tarihi sınırlaması olmaksızın, 2013 yılı sonuna kadar 5201 adet Türkiye kaynaklı makale olduğu bulundu. Ancak bunların sadece 5080 tanesinin gerçekten Türkiye kaynaklı olduğu görüldü. Çalışmaya alınmayan 121 adet makale, taramada karşımıza çıkan, ama ya hiçbir yazarının Türk olmadığı ya da yöntemde belirtilen şartlara uymayan yazılardı.

1990 yılı sonrasındaki 5044 adet oftalmoloji makalesinin toplamda %1,5 kadarının ülkemiz kaynaklı olduğu saptandı. Bu 5044 makaleden 3334 tanesi oftalmoloji dergilerinde, kalan 1714 tanesi diğer tıp dergilerinde yayınlanmıştı. Bunların 2822’si SCI-E kapsamlı dergilerdi. SCI-E dergilerinde yayınlanmış olan makalelerden 2321 tanesi araştırma, 501 tanesi de diğer yazılardan oluşuyordu. En çok makalemizin yayınlanmış olduğu SCI-E kapsamlı ilk 3 dergi sırasıyla European Journal of Ophthalmology, Journal of Cataract and Refractive Surgery ve Ophthalmologica idi (sırayla 361, 183 ve 152 adet) (Tablo 2). Şekil 1’de 1990-2013 yılları arasındaki Türkiye kaynaklı oftalmik makale sayıları görülmektedir. Buna göre 1990, 2000, 2010 ve 2013 yıllarında yayınlanmış makale sayısı sırasıyla 24, 166, 308 ve 630 olarak görülmekte olup, makale sayılarında sürekli ve belirgin bir artış olduğu gözlenmiştir.

Tartışma

Bilgilerimize göre bu çalışma, Türkiye kökenli olarak gerçekleşen oftalmik uluslararası makale sayı ve dağılımını inceleyen ilk çalışmadır. Bilimsel dergilerdeki araştırma makalesi sayısı ve yüzdeleri bir ülkenin araştırma faaliyetinin iyi bir göstergesi olarak kabul edilir. Bizim çalışmamız 1990 yılından bu yana Türkiye’nin oftalmoloji alanında dünya makale üretiminin sayıca yaklaşık %1,5 kadarını gerçekleştirdiğini göstermektedir. Ayrıca bu bilimsel faaliyetin zaman içinde katlanarak arttığı gözlenmektedir. Öyle ki, 1990 yılından 2000 yılına kadar oftalmoloji yayınlarımızın sayısı 4 kat, 2000 yılından 2010’a kadar 2 kat, 2013 yılında ise 2010 yılına göre tekrar 2 kat artış göstermiştir. Bu arada dünya göz dergilerindeki makale sayısının 2000 yılından 2011’e kadar %51 artış gösterdiği bildirilmiştir.10

Çalışmalar göstermiştir ki, diğer birçok branşta olduğu gibi, oftalmoloji alanında yapılan araştırma sayısında da ABD açık ara önde görünmektedir.11,12 ABD, toplam makale sayısındaki üstünlüğü yanında, nisbeten fazla sayıdaki göz doktoru sayısına rağmen (Çin’den sonra 2. sırada), göz doktoru başına makale sayısında da en önlerde (İsrail’in ardından 2. sırada) yer almaktadır. ABD’nin ekonomik üstünlüğünün ve uzun yıllardır hemen bütün bilim dallarında öncü konumda olmasının, araştırma fonlarının, yerleşik araştırma kurumlarının ve çok sayıda tecrübeli araştırmacılarla, oturmuş araştırma geleneğinin bunda payı olduğu açıktır.16 Bu ülkeyi Japonya, Almanya, Çin, İngiltere ve İtalya izlemektedir. Ülkemizde göz hekimi başına makale oranının Japonya’nınkine yakın ve Fransa’dan yüksek olması önemlidir. Bu arada Çin ve Hindistan’ın hekim başına düşen makale sayıları düşük olmakla beraber, kalabalık göz hekimi sayılarına bağlı olarak, toplam araştırma sayısında üst sıralarda yer alıyor olmaları dikkat çekicidir.

Türkiye kaynaklı olarak başlangıçtan günümüze kadar 100 adetten fazla sayıda makalenin basıldığı dergiler sıklık sırasıyla European Journal of Ophthalmology (EJO), Journal of Cataract and Refractive Surgery, Ophthalmologica, Eye, Cornea, Journal of Pediatric Ophthalmology and Strabismus ve Current Eye Research olarak bulundu. Bunlar arasında EJO açık ara önde olup, bazı sayılarında neredeyse makalelerin yarıya yakınının Türkiye kaynaklı olabildiği tarafımızca gözlenmiştir. Türkiye kaynaklı makalelerin daha çok basılıyor olmasının, yazarlarımızın muhtemelen bu dergiyi tercih etme oranını daha da arttırdığı düşüncesindeyiz.

Türkiye kaynaklı göz makalelerinin basıldığı dergilerin değişken yelpazede impakt faktörüne sahip olduğu gözlenmektedir. Makalemizin eksik yönlerinden biri, Türkiye kaynaklı makalelerin impakt faktörünün incelenmemiş olmasıdır. Öte yandan bu kadar çok sayıda yazının impakt faktörü ve atıf derecesinin bakılmasının kolay olmayacağı ve çalışmamızın amacını aşacağı düşüncesindeyiz.

Türkiye’nin oftalmoloji alanında artan makale sayısının muhtemel sebepleri şöyle açıklanabilir.1. Bilimsel araştırmalar büyük ölçüde devlet tarafından karşılanmaktadır. 2. Milli gelir ve araştırmaya ayrılan bütçe artmaktadır. 3. Araştırmacı göz doktoru sayısı, araştırma yapılan üniversite ve eğitim araştırma hastanesi sayısı giderek artmaktadır. Bunların hepsinin sonucu olarak, ülkemizde sadece göz hastalıkları alanında değil, bütün tıp branşlarında makale sayısı artış göstermektedir. 1980 yılından 2003 yılına kadar tüm tıp branşlarında ülkemizin dünya sıralamasında 44.’lükten 19. sıraya çıktığı rapor edilmiştir.12

Makale sayısını arttıran bir diğer önemli faktör, ülkemizde akademik yükselme için istenen başlıca şartın SCI-E dergilerinde basılmış yayın olmasıdır. Bu şart hem yardımcı doçentliğe atanmak, hem doçent olmak, hem de doçentlikten sonra profesörlüğe yükseltilmek için istenen başlıca şartlardan en önde gelenidir. Keza başasistanlığa atanma için de yine SCI-E dergilerinde makale yayınlama şartı aranmaktadır.

Makale yazmaya teşvik eden bir diğer faktör de TÜBİTAK araştırma fonlarıdır. Son yıllarda TÜBİTAK’ın makalelere verdiği teşvikler de, proje yapılırken verilen destekler de belirgin ölçüde artmıştır. Türkiye’de internetin yaygınlığı ve ULAKBİM vasıtasıyla çok sayıda derginin makalelerine tam metin olarak ulaşılabilmesi de son yıllardaki artışta etkili olsa gerektir. Ülkemizde göz ihtisasının tezli olarak yapılma mecburiyetinde olması da oftalmoloji yayınlarına katkıda bulunmaktadır. Bizim bir çalışmamıza göre Türkiye’deki göz hastalıkları tezlerinin yarısı makaleye dönüşmekte, %18’i de SCI-E dergilerinde makale olarak yayınlanmaktadır [Bayramlar H, Kanra Gurturk AY, Karadag R, Ocal A, Dag Y, Sari U. The Frequency of Converting an Ophthalmology Residency Dissertation to a Journal Article in Turkey. Eur J General Medicine (baskıda)].

Bunlara ilaveten, Türk Oftalmoloji Derneği’nin yılda bir defa 2000-2500 kişinin katıldığı, uluslar arası katılımlı büyük kongre ve yılda en az 4-5 adet sempozyum ve kurs düzenliyor oluşu, hekimlerimizin oftalmolojinin dünyadaki yenilik ve gelişmeleri iyi takip edebilmesine ve bilgi ve araştırma alanlarını güncel tutabilmesine yardımcı olmaktadır.

Sonuç

Çalışmamız, 1990 yılından bu yana Türkiye’nin  oftalmoloji alanında dünya makale üretiminin sayıca yaklaşık %1,5 kadarını gerçekleştirdiğini ve bu bilimsel faaliyetin zaman içinde katlanarak arttığını göstermiştir. Türkiye kaynaklı en fazla sayıda makalenin basıldığı dergiler sırasıyla European Journal of Ophthalmology, Journal of Cataract and Refractive Surgery ve Ophthalmologica olarak bulunmuştur. Çalışmamız, ABD’nin, diğer birçok bilim dalında olduğu gibi oftalmoloji alanında da makale sayısındaki üstünlüğünü göstermiştir. Hekim başına makale sayısının en çok olduğu ülkenin İsrail olması dikkat çekmiştir. Türkiye’nin oftalmoloji alanındaki makale sayısının giderek artan bir eğilim gösterdiği, gerek toplam çalışma sayısında, gerekse hekim başına düşen makale oranlarındaki yerinin dünyanın gelişmiş ülkelerine yakın denebilecek sayıda ve başarılı bir konumda olduğu neticesine varılmıştır.