ÖZET

Amaç:

Optovue RTVue optik koherens tomografi (OKT) cihazının iki farklı retina tarama modu olan E-MM5 ve MM6 ile elde edilen maküla kalınlık ölçümlerinin tekrarlanabilirliğini ve uyumunu değerlendirmektir.

Gereç ve Yöntem:

Çalışmaya dahil edilen 30 sağlıklı gönüllü üzerinde OKT cihazının E-MM5 ve MM6 tarama modları kullanılarak üçer kez olmak üzere ardışık maküla kalınlık ölçümleri yapıldı. İki farklı tarama modundan elde edilen ve diyabetik retinopati erken tedavi çalışmasına göre dokuz anatomik bölgeye ayrılan bu ölçümlerin tekrarlanabilirliği ve birbirleriyle olan uyumları istatistiksel olarak değerlendirildi.

Bulgular:

Çalışmaya dahil edilen katılımcıların yaş ortalaması 29,7±6,39 idi. Makülanın dokuz anatomik bölgesinde de gerek E-MM5 ve gerekse de MM6 tarama modlarında elde edilen ardışık OKT ölçümlerinin sınıf içi korelasyon (tüm ICC değerleri ≥0,86) ve varyasyon katsayısı (tüm varyasyon katsayısı değerleri ≤%2) değerlendirmeleri yüksek tekrarlanabilirlik oranları ile netice vermişti. Katılımcıların foveal bölgedeki maküler kalınlık ortalamaları E-MM5 tarama modunda 243,76±21,79 μm, MM6 tarama modunda 247,04±19,83 μm idi (p=0,543). Ayrıca parafoveal maküler bölgelerde E-MM5 ve MM6 tarama modlarında elde edilen ölçümlere ait değerlerin de istatistiksel olarak benzer olduğu görüldü (hepsi için p>0,05). Ancak superior bölge haricinde perifoveal maküla ölçümlerinin iki mod arasında istatiksel olarak farklı olduğu müşahede edildi.

Sonuç:

Optovue RTVue OKT cihazının gerek E-MM5 ve gerekse de MM6 tarama modlarıyla yapılan maküla kalınlık ölçümlerinin yüksek tekrarlanabilir ölçüm neticeleri verdiği görülmüştür. Ancak perifoveal bölgelerde E-MM5 ve MM6 modları ile gerçekleştirilen ölçümlerin farklı neticeler verdiği göz önünde bulundurulmalıdır.

Giriş

Optik koherens tomografi (OKT) teknolojisindeki gelişmeler sebebiyle göz dokularından elde edilen görüntü çözünürlüğü oldukça yüksek hale gelmiştir. Dolayısıyla OKT incelemeleri ile günümüzde birçok göz rahatsızlığının teşhisi için oldukça faydalı bilgiler elde edilebilmekte, hastaların daha ayrıntılı takibi ve tedavi cevabının daha hassas değerlendirilmesi mümkün olabilmektedir.^1,2,3,4,5,6 Bu yüzden günümüzde birçok göz hastalığının teşhis ve tedavisinde OKT cihazının kullanımı oldukça yaygınlaşmıştır.^{7,8,9,10,11,12} Bu durum ise daha hassas ve tekrarlanabilir OKT ölçümlerinin gerekliliğine sebep olmuştur.

Günümüzde birçok farklı firmanın ürettiği çeşitli türde OKT cihazları bulunmaktadır.¹³ Yapılan çalışmalarda birbirinden farklı algoritmalara sahip bu cihazların birbirinden farklı ölçüm neticeleri verdiği de bildirilmiştir.^14,15 Bunlar arasında yer alan ve bir spektral domain OKT cihazı olan Optovue RTVue cihazında 830 nm dalga boylu ışık kullanılarak incelenen dokuda saniyede 26.000 A mod tarama ile 5 µm çözünürlüğünde görüntü elde edebilmektedir. Cihazda mevcut olan E-MM5 ve MM6 isimli iki farklı tarama modu kullanılarak fovea merkezli maküler görüntülemeler elde edilebilmektedir.¹⁶ Maküla değerlendirmelerinde bahsedilen iki farklı görüntüleme modunun kullanıldığı hastalarda iki modun kıyasının ve tekrarlabilirliğinin bilinmesi daha doğru teşhis ve tedavi imkanına vesile olabilir. Ancak literatüre bakıldığında bahsi geçen konu ile alakalı yeterli çalışmaların bulunmadığı görülmektedir. Bu yüzden bu çalışma Optovue RTVue markalı OKT cihazının iki farklı retina tarama modu olan E-MM5 ve MM6 ile elde edilen maküla kalınlık ölçümlerinin tekrarlanabilirliğini ve uyumunu değerlendirmek maksadıyla gerçekleştirildi.

Gereç ve Yöntem

Etik kurul onayı alındıktan sonra gerçekleştirildikten bu kesitsel çalışmaya dahil edilen tüm katılımcılar çalışma hakkında bilgilendirildi ve onamları elde edildi. Çalışmaya yaşları 19-44 arasında değişen ve kırma kusuru dışında ek herhangi bir göz problemi bulunmayan sistemik açıdan sağlıklı gönüllüler dahil edildi.

Çalışmaya dahil edilen tüm katılımcılarda detaylı göz muayeneleri gerçekleştirildi. Bu kapsamda otorefraktometre, en iyi tashihli görme keskinliği, göz içi basıncı ölçümü, biyomikroskop cihazı ile ön ve arka segment göz muayeneleri gerçekleştirildi. Göz muayenesinde kırma kusuru dışında ek bir göz patolojisi (şaşılık, nistagmus, pitozis, kornea kesafeti, üveit, katarakt, makülopati, glokom gibi) bulunan, kırma kusuru seviyeleri sferik eşdeğer cinsinden ±4 D üzerinde olan, optic sinir muayenesinde çukur/disk oranı ≥0,4 olan ya da her iki göze ait çukur/disk oranı değerleri arasında ≥0,2 seviyesinde asimetri olan, göz içi basıncı seviyeleri 21 mmHg üzerinde olan, daha önceden geçirilmiş göz cerrahisi ya da travma öyküsü bulunan, katılım konusunda gönülsüz ve muayene esnasında uyum gösteremeyen olgular çalışmadan dışlandı. Ayrıca sistemik açıdan hastalığı bulunan olgular da çalışmaya dâhil edilmedi.

OKT ölçümleri için bir spektral domain OKT olan Optovue RTVue (RT100, software version 6.3, Optovue Inc, Fremont, CA, ABD) cihazı çalışmada kullanıldı. Cihazda mevcut olan E-MM5 (0,9 saniyelik, dış 6x6 mm ızgara desenli, 668 A-taramadan oluşan 13 adet yatay ve 13 adet dikey çizgi ve her biri 400 A-taramadan oluşan 8 adet yatay ve 8 adet dikey çizgiden oluşan iç 4 x 4 mm ızgara desenli tarama) ve MM6 (0,27 saniyelik, her biri 1.024 A-taramadan oluşan 12 radyal tarama, 6 mm çaplı dairesel alanda) tarama modları kullanılarak katılımcılarda fovea merkezli ardışık üçer kez olmak üzere maküler ölçümler gerçekleştirildi.¹⁶ Tüm ölçümler aynı seansta, katılımcılar OKT cihazının sandalyesinden kalkmaksızın sadece başını cihazdan kaldırıp dinlenmeleri suretiyle 10 dakikalık bir zaman diliminde tamamlandı. OKT çekimleri esnasında göz hareketlerini engellemek maksadıyla cihazın dahili fiksatörü kullanıldı ve hiçbir katılımcının pupilleri genişletilmedi. Tüm ölçümler OKT kullanımında tecrübeli aynı araştırmacı tarafından gerçekleştirildi.

Çalışmada kullanılan OKT çekimlerinin güvenilir olması için tüm çekimlerde artefakt bulunmaması, görüntülerin doğru merkezlenmiş olması, retinal dokuların iyi seçilebilecek şekilde sınırlarının aşikar olması ve görüntü çekim güvenilirliğini gösteren sinyal gücü indeksinin 50’nin üzerinde olması şartları arandı.

Maküler bölgeye ait OKT ölçümleri diyabetik retinopati erken tedavi çalışmasına (ETDRS) göre dokuz anatomik bölgeye ayrıldı (Şekil 1).¹⁷ E-MM5 çekim modunda iç maküla 3 mm çapındaki bir alanı, dış maküla 5 mm çapındaki bir alanı göstermektedir. MM6 çekim modunda ise iç maküla 3 mm çapındaki bir alanı, dış maküla 6 mm çapındaki bir alanı göstermektedir. Fovea her iki ölçüm modunda da merkezde 1 mm çaplı bir alan olarak temsil edilmektedir.

İstatistiksel Analiz

İstatistiksel analizde SPSS 13.0.1 (SPSS, Chicago, Illinois, ABD; lisans numarası: 9069728, KTU, Trabzon, Türkiye) yazılımı kullanıldı. Çalışma grubundan elde elden numerik veriler ortalama ± standart sapma şeklinde sunuldu. Sayısal verilerin normal dağılıma uygunluğu tek örnekli Kolmogorov-Smirnov testi kullanılarak incelendi. OKT ölçümlerinin analizinde katılımcıların sadece sağ gözlerine ait veriler kullanıldı. Tekrarlayan ölçümlerin kıyası için eşleştirilmiş t testi kullanıldı. Ölçümler arasındaki uyumu test etmek için sınıf içi korelasyon testi kullanıldı ve varyasyon katsayı değeri hesaplandı. Varyasyon katsayısı standart sapmanın ortalamaya oranının yüzde olarak ifadesi ([standart sapma/ortalama] x 100) şeklinde hesaplandı. Varyasyon katsayı değeri %10 altında olan değerler yüksek tekrarlanabilirlik, %5 altında olan değerler ise çok yüksek tekrarlanabilirlik olarak kabul edildi. Sınıf içi korelasyon katsayı (SKK) değeri 0-0,2 arası olan ölçümler çok zayıf, 0,21-0,4 arası olan ölçümler zayıf, 0,41-0,6 arası olan ölçümler orta, 0,61-0,8 arası olan ölçümler mükemmel, 0,81 ve üzeri olan ölçümler çok mükemmel tekrarlanabilir olarak kabul edildi. İstatistiksel olarak p≤0,05 değeri anlamlı olarak kabul edildi.

Bulgular

Çalışmaya dahil edilen 18’i (%60) kadın, 12’si (%40) erkek toplam 30 katılımcının yaş ortalaması 29,7±6,39 (19-44) idi. Tüm katılımcıların en iyi tashihli görme seviyeleri tam, göz içi basıncı seviyeleri normotonik, biyomikroskopik ön ve arka segment muayene bulguları normal sınırlar dahilindeydi. Katılımcıların tek gözlerine ait E-MM5 ve MM6 tarama modlarıyla elde edilen OKT ölçüm neticeleri Tablo 1 ve Tablo 2’de verilmiştir. Buna göre her iki modla da yapılan tüm ölçümlerin SKK değerlerine bakıldığında çok mükemmel tekrarlanabilir neticeler verdiği görülmektedir (hepsi için SKK >0,81).

Tablo 3 ve Tablo 4’te her iki modla yapılan ardışık ölçümlerin kıyasına ait varyasyon katsayısı değerleri verilmiştir. Buna göre her iki modla da elde edilen varyasyon katsayısı değerlendirmelerinin çok yüksek tekrarlanabilirlik oranları ile netice verdiği görülmektedir (tüm varyasyon katsayısı değerleri ≤%2).

Katılımcıların E-MM5 ve MM6 tarama modu ile elde edilen ardışık ölçümlerine ait ortalamalar Tablo 5’te verilmiştir. Buna göre her iki modla elde edilen santral ve parasantral maküla ölçümlerinin benzer olduğu, ancak superior bölge haricinde perifoveal maküla ölçümlerinin ise iki mod arasında istatiksel olarak farklı olduğu görülmektedir.

Tartışma

Herhangi bir teşhis aracının tekrarlanabilirliği teşhisin doğru bir şekilde konulması açısından oldukça önemlidir. Retina kalınlık ölçümlerinin tekrarlanabilirliği de herhangi bir retinal hastalığın progresyonunun ya da tedavisinin takibinde oldukça kritik bir öneme sahiptir. Bu çalışmada iki farklı çekim modunda makülada gerçekleştirilen OKT ölçümlerinin tekrarlanabilirliği ve kıyası değerlendirilmiştir.

Literatürde OKT ölçümlerinin tekrarlanabilirliğini inceleyen çeşitli çalışmalara rastlamak mümkündür. Eski jenerasyon time-domain OKT cihazlarında bile maküler kalınlık ölçümlerine ait SKK değerlerinin çok mükemmel tekrarlanabilir neticeler verdiği görülmektedir.^18,19 Altemir ve ark.²⁰ tarafından pediatrik olgular üzerinde fourier-domain OKT kullanılarak yapılan bir çalışmada maküler kalınlık ölçümüne ait varyasyon katsayısı %0,97, SKK değeri 0,942, maküler hacim ölçümüne ait varyasyon katsayısı %1, SKK değeri 0,94 olarak bildirilmiştir. Dolayısıyla maküla bölgesindeki ardışık OKT ölçümlerine ait tekrarlanabilirliğin oldukça yüksek olduğu bilinmektedir. Benzer şekilde çalışmamamızda da tekrarlayan OKT ölçümlerine ait SKK ve varyasyon katsayısı değerleri oldukça güvenilir bulgularla neticelenmiştir.

Çalışmamızda elde edilen maküler ölçümlerin ETDRS haritasına göre tasnifi yapıldığında E-MM5 modu ile elde edilen ölçümlerde en düşük SKK değeri temporal iç maküla bölgesinde, en yüksek SKK değeri üst dış maküla bölgesindeki ölçümlerde elde edilmiştir. Yine aynı modla elde edilen ölçümlere ait varyasyon katsayısı değerlerine bakıldığında üst dış maküla bölgesindeki kalınlık ve perifoveal maküler hacim ölçümlerinde en düşük değerlerin elde edildiği, en yüksek varyasyon katsayısı değerlerinin ise foveaya ait kalınlık ve hacim ölçümlerinde elde edildiği görülmüştür.

Çalışmamızda elde edilen maküler ölçümlerin ETDRS haritasına göre tasnifi yapıldığında MM6 modu ile elde edilen ölçümlerde en düşük SKK değeri fovea bölgesine ait kalınlık ve hacim ölçümlerinde, en yüksek SKK değeri nazal iç maküla kalınlığı ile perifoveal maküler hacim ölçümlerinde elde edilmiştir. Yine aynı modla elde edilen ölçümlere ait varyasyon katsayısı değerlerine bakıldığında perifoveal maküla bölgesindeki hacim ölçümlerinde en düşük değerlerin elde edildiği, en yüksek varyasyon katsayısı değerlerinin ise alt iç maküla ve temporal dış maküla bölgelerine ait kalınlık ölçümlerinde elde edildiği görülmüştür.

Çalışmamızdakinden farklı bir fourier-domain OKT cihazı kullanılarak yapılan bir çalışmada Garcia-Martin ve ark.¹³ tekrarlayan OKT ölçümlerine ait varyasyon katsayısı değerlerinin en düşük nazal iç maküla bölgesinde (%0,6), en yüksek fovea ve alt dış maküla bölgesinde (%1,8) elde edildiğini bildirmişlerdir. Aynı çalışmaya ait en yüksek SKK değerleri nazal iç maküla bölgesinde (0,992), en düşük SKK değerleri ise üst dış maküla bölgesinde (0,832) elde edilmiştir. Menke ve ark.²¹ tarafından yapılan bir başka fourier-domain OKT cihazı çalışmasında ETDRS haritasına göre elde edilen tüm maküler kalınlık ölçümlerine ait varyasyon katsayısı değerlerinin %0,38 ile %0,86 arasında değiştiği ifade edilmiştir. Bahsedilen çalışmadaki en düşük varyasyon katsayısı değerlerinin dış temporal makülada, en yüksek varyasyon katsayısı değerlerinin ise iç temporal makülada elde edildiği bildirilmiştir.²¹ Pinilla ve ark.⁶ tarafından yapılan ve iki farklı fourier-domain OKT cihazının kullanılarak karşılaştırıldığı bir başka çalışmada ise cihazların tekrarlayan ortalama maküla kalınlık ölçümlerine ait varyasyon katsayısı değerlerinin %2,2-%2,95 arasında olduğu ve tüm SKK değerlerinin de 0,919 değerinin üstünde olduğu bildirilmiştir. Aynı çalışmada iki farklı OKT cihazıyla elde edilen ölçümlerin birbirinden farklı olduğu da ifade edilmiştir.⁶ Bahsedilen çalışmada sağlıklı gözlerdeki Cirrus markalı OKT cihazıyla elde edilen ölçümlere ait en düşük varyasyon katsayısı değerlerinin ETDRS haritasına göre nazal dış makülada (%0,7, [SKK 0,963]), en yüksek varyasyon katsayısı değerlerinin alt iç makülada (%3,4, [SKK 0,92]) elde edildiği bildirilmiştir. Yine aynı çalışmada sağlıklı gözlerdeki Spectralis markalı OKT cihazıyla elde edilen ölçümlere ait en düşük varyasyon katsayısı değerlerinin ETDRS haritasına göre alt iç makülada (%0,3, [SKK 0,996]), en yüksek varyasyon katsayısı değerlerinin ise temporal dış makülada (%1,3, [SKK 0,927]) elde edildiği ifade edilmiştir.⁶

Yukarıda bahsedilen çalışmalardan da anlaşılacağı üzere farklı OKT cihazlarına ait farklı çekim algoritmaları ETDRS haritasına göre OKT ölçümlerinde elde edilen tekrarlanabilirlilik değerlerinde çeşitli sapmalara sebep olabilmektedir. Ayrıca bazı çalışmalarda farklı retinal bölgelere ait ölçümlerin yapılması ve OKT ölçümlerini yapan kişilerin farklı olması da bu neticelere katkı sağlayabilmektedir. Dolayısıyla literatürdeki çalışmaları birbirleriyle direkt olarak karşılaştırma imkanı bulunmamaktadır. Fakat yine de OKT cihazları ile maküler kalınlık ölçümlerinde tatmin edici bir tekrarlanabilirliğin olduğu aşikar bir husustur.

Sonuç

Bu çalışmada Optovue RTVue model OKT cihazının farklı iki çekim modu olan E-MM5 ve MM6 modlarından elde edilen ölçümlerin tekrarlanabilirliği ve birbirleriyle olan uyumları sağlıklı kişilerde değerlendirilmiştir. Elde edilen tekrarlayan ölçümlere ait varyasyon katsayısı ve SKK değerlerinin litaratürde yapılan diğer çalışmalarla benzer şekilde olduğu görülmüştür. Optovue RTVue OKT cihazının gerek E-MM5 ve gerekse de MM6 tarama modlarıyla yapılan maküla kalınlık ölçümlerinin yüksek tekrarlanabilir ölçüm neticeleri verdiği görülmüştür. Bu husus hastaların takip edilmelerinde önemli bir katkıya sebep olabilir. Ancak perifoveal bölgelerde E-MM5 ve MM6 modları ile gerçekleştirilen ölçümlerin farklı neticeler verdiği göz önünde bulundurulmalıdır. Bunun sebebi tarama modlarına ait farklı yazılım algoritmalarının olmasıdır. E-MM5 çekim modunda 5 mm çapındaki bir tarama alanında dış maküla 3-5 mm arasındaki bir zonda gösterilirken, MM6 çekim modunda ise 6 mm çapındaki bir tarama alanında dış maküla 3-6 mm arasındaki bir zonda temsil edilmektedir. Bu yüzden ideal olan yaklaşım hastaların takipleri esnasında hep aynı moddaki retina tarama programlarının tercih edilmesi olmalıdır. Ayrıca Schneider ve ark.²² tarafından yapılan bir çalışmada ufak maküler hollerin değerlendirilmesinde radyal taramaların daha üstün bulunduğu ifade edilmektedir. Dolayısıyla bu gibi maküler patolojilerin değerlendirilmesinde de radyal tarama protokülü içeren MM6 çekim modu E-MM5 çekim moduna nispeten daha faydalı olabilir.

Etik

Etik Kurul Onayı: Karadeniz Teknik Üniversitesi Tıp Fakültesi Etik Kurul Komitesi’nden onay alınmıştır.

Hasta Onayı: Alınmıştır.

Hakem Değerlendirmesi: Editörler kurulu ve editörler kurulu dışında olan kişiler tarafından değerlendirilmiştir.

Yazarlık Katkıları

Konsept: Mehmet Kola, Adem Türk, Hidayet Erdöl, Dizayn: Mehmet Kola, Adem Türk, Veri Toplama veya İşleme: Mehmet Önal, Mehmet Kola, Adem Türk, Analiz veya Yorumlama: Mehmet Kola, Adem Türk, Literatür Arama: Adem Türk, Yazan: Adem Türk.

Çıkar Çatışması: Yazarlar tarafından çıkar çatışması bildirilmemiştir.

Finansal Destek: Yazarlar tarafından finansal destek almadıkları bildirilmiştir.

References

Bressler SB, Edwards AR, Andreoli CM, Edwards PA, Glassman AR, Jaffe GJ, Melia M, Sun JK; for the Diabetic Retinopathy Clinical Research Network/Writing Committee. Reproducibility of Optovue RTVue Optical Coherence Tomography Retinal Thickness Measurements and Conversion to Equivalent Zeiss Stratus Metrics in Diabetic Macular Edema. Transl Vis Sci Technol. 2015;4:5. [PMC free article] [PubMed] [Google Scholar]

Wojtkowski M. High-speed optical coherence tomography: basics and applications. Appl Opt. 2010;49:30–61. [PubMed] [Google Scholar]

Turk A, Kola M, Akyol N, Erdol H, Imamoglu HI. Optical coherence tomography findings of active ocular toxoplasmosis complicating with serous macular detachment. Turkiye Klinikleri J Med Sci. 2010;30:1409–1412. [Google Scholar]

Ceylan OM, Turk A, Erdurman C, Mumcuoglu T, Erdem U, Gokce G, Dagli S. Comparison of oculus pentacam and stratus optical coherence tomography for measurement of central corneal thickness. Cornea. 2011;30:670–674. [PubMed] [Google Scholar]

Wojtkowski M, Kaluzny B, Zawadzki RJ. New directions in ophthalmic optical coherence tomography. Optom Vis Sci. 2012;89:524–542. [PubMed] [Google Scholar]

Pinilla I, Garcia-Martin E, Fernandez-Larripa S, Fuentes-Broto L, Sanchez- Cano AI, Abecia E. Reproducibility and repeatability of Cirrus and Spectralis Fourier-domain optical coherence tomography of healthy and epiretinal membrane eyes. Retina. 2013;33:1448–1455. [PubMed] [Google Scholar]

Kola M, Kalkisim A, Karkucak M, Turk A, Capkin E, Can I, Serdar OF, Mollamehmetoglu S, Ayar A. Evaluation of choroidal thickness in ankylosing spondylitis using optical coherence tomography. Ocul Immunol Inflamm. 2014;22:434–438. [PubMed] [Google Scholar]

Turk A, Ceylan OM, Arici C, Keskin S, Erdurman C, Durukan AH, Mutlu FM, Altinsoy HI. Evaluation of the nerve fiber layer and macula in the eyes of healthy children using spectral domain optical coherence tomography. Am J Ophthalmol. 2012;153:552–559. [PubMed] [Google Scholar]

Kola M, Duran H, Mungan S, Turk A, Mollamehmetoglu S, Bahat E. Spectral domain optical coherence tomography findings in a pediatric case with type II membranoproliferative glomerulonephritis. Ret-Vit. 2015;23:246–248. [Google Scholar]

Kola M, Erdöl H, Ertuğrul Atasoy S, Türk A. Evaluation of Retinal Changes Using Optical Coherence Tomography in a Pediatric Case of Susac Syndrome. Turk J Ophthalmol. 2017;47:59–62. [PMC free article] [PubMed] [Google Scholar]

Erdol H, Kola M, Turk A. Optical coherence tomography findings in a child with posterior scleritis. Eur J Ophthalmol. 2008;18:1007–1010. [PubMed] [Google Scholar]

Türk A, Erdöl H, Akyol N, İmamoğlu Hİ. Retina arter tıkanıklıklarında görülen erken dönem optik koherens tomografi bulguları Ret-Vit. 2008;16:137–140. [Google Scholar]

Garcia-Martin E, Pinilla I, Idoipe M, Fuertes I, Pueyo V. Intra and interoperator reproducibility of retinal nerve fibre and macular thickness measurements using Cirrus Fourier-domain OCT. Acta Ophthalmol. 2011;89:23–29. [PubMed] [Google Scholar]

Menke MN, Dabov S, Sturm V. Comparison of three different optical coherence tomography models for total macular thickness measurements in healthy controls. Ophthalmologica. 2009;223:352–356. [PubMed] [Google Scholar]

Wolf-Schnurrbusch UE, Ceklic L, Brinkmann CK, Iliev ME, Frey M, Rothenbuehler SP, Enzmann V, Wolf S. Macular thickness measurements in healthy eyes using six different optical coherence tomography instruments. Invest Ophthalmol Vis Sci. 2009;50:3432–3437. [PubMed] [Google Scholar]

Ho J, Sull AC, Vuong LN, Chen Y, Liu J, Fujimoto JG, Schuman JS, Duker JS. Assessment of artifacts and reproducibility across spectraland time-domain optical coherence tomography devices. Ophthalmology. 2009;116:1960–1970. [PMC free article] [PubMed] [Google Scholar]

No authors listed. Grading diabetic retinopathy from stereoscopic color fundus photographs--an extension of the modified Airlie House classification. ETDRS report number 10. Early Treatment Diabetic Retinopathy Study Research Group. Ophthalmology. 1991;98:786–806. [PubMed] [Google Scholar]

Polito A, Del Borrello M, Isola M, Zemella N, Bandello F. Repeatability and reproducibility of fast macular thickness mapping with stratus optical coherence tomography. Arch Ophthalmol. 2005;123:1330–1337. [PubMed] [Google Scholar]

Paunescu LA, Schuman JS, Price LL, Stark PC, Beaton S, Ishikawa H, Wollstein G, Fujimoto JG. Reproducibility of nerve fiber thickness, macular thickness, and optic nerve head measurements using StratusOCT. Invest Ophthalmol Vis Sci. 2004;45:1716–1724. [PMC free article] [PubMed] [Google Scholar]

Altemir I, Pueyo V, Elía N, Polo V, Larrosa JM, Oros D. Reproducibility of optical coherence tomography measurements in children. Am J Ophthalmol. 2013;155:171–176. [PubMed] [Google Scholar]

Menke MN, Dabov S, Knecht P, Sturm V. Reproducibility of retinal thickness measurements in healthy subjects using spectralis optical coherence tomography. Am J Ophthalmol. 2009;147:467–472. [PubMed] [Google Scholar]

Schneider EW, Todorich B, Kelly MP, Mahmoud TH. Effect of optical coherence tomography scan pattern and density on the detection of fullthickness macular holes. Am J Ophthalmol. 2014;157:978–984. [PubMed] [Google Scholar]

Optovue RTVue Optik Koherens Tomografi Cihazının İki Farklı Tarama Modu ile Elde Edilen Maküla Kalınlık Ölçümlerinin Tekrarlanabilirliği ve Uyumu