ÖZET

Sonuç:

Çalışmamızda normal disk ve çukurluk alan dağılımı ve yaş ve cinsiyet ile ilişkisi sunulmuştur.

Bulgular:

Toplam 3,038 olgu incelendi. Ortalama yaş 56,6±10,4 yıl idi (40-91 yıl). Ortalama disk alanı sağ gözlerde 2,87 (2,53-3,23) mm2, sol gözlerde 2,89 (2,55-3,25) mm2 bulundu (p<0,001). Ortalama çukurluk alanı sağ gözlerde 0,46 mm2 (0,33-0,64 mm2), sol gözlerde 0,44 mm2 (0,33-0,61 mm2) bulundu (p<0,001). Kadın ve erkeklerdeki disk ve çukurluk alanı farkı istatistiksel olarak anlamlı değildi (p>0,05).

Gereç ve Yöntem:

Çalışmamız Eskişehir ilinde prospektif olarak gerçekleştirildi. Göz dibi fotoğrafları non midriyatik fundus kamera ile çekildi. VK-2 dijital görüntüleme yazılımı kullanılarak optik disk ve çukurluk alanının planimetrik ölçümleri yapıldı. Optik sinir parametrelerinin yaş ve cinsiyet ile ilişkisine bakıldı.

Amaç:

Kırk yaş üstü normal popülasyonda optik disk ve çukurluk alanını incelemek amaçlanmıştır.

Giriş

Optik sinir başında meydana gelen morfolojik değişiklikler bir çok sistemik ve oküler hastalık için tanısal değer taşımaktadır. Disk boyutu ve çukurluk/disk oranı, glokomda disk hasarını belirlemede önemli parametrelerdir.^1,2 Normal disk boyutu 0,8 ile 6,0 mm2 arasındadır ve miyopi, hipermetropi, gündüz sefası anomalisi, optik disk drusen ve papilödem gibi altta yatan patolojileri bağlı olarak değişebilmektedir. Ayrıca disk boyutunda etnik varyasyon, ölçüm için kullanılan ekipman ve değerlendirmeyi yapan hekime bağlı olarak bireyler arası belirgin değişkenlik görülebilir.^3,4,5,6,7

Türk popülasyonunda disk parametreleri ile ilgili veriler sınırlıdır. Bu nedenle, bu araştırmada 40 yaş üstü Türk popülasyonunda optik disk ve çukur alanı parametreleri araştırılmıştır.

Gereç ve Yöntem

Toplum tabanlı bu araştırma Eskişehir bölgesinde gerçekleştirildi. Çalışmaya bir belde (Kaymaz) ve üç mahallenin (Esentepe, Şirintepe ve Osmangazi) sağlık ocağına kayıtlı 40 yaşından büyük olgular dahil edildi. Çalışmaya alınan olguların her iki gözü değerlendirildi. Bilgilendirilmiş onam alındıktan sonra, oftalmoloji konusunda beş yıllık deneyimi olan bir teknisyen tarafından olgulara bir anket uygulandı. Oküler ve sistemik patolojilerin yanısıra yaş ve cinsiyet gibi demografik faktörler kaydedildi. Göz içi basıncı Tono-pen (Medtronic Ophthalmics, Jacksonville, Florida, ABD) kullanılarak, merkezi kornea kalınlığı ise Pacline pakimetresi (Opticon 2000 S.p.A., Roma, İtalya) ile ölçüldü. Daha sonra fundus fotoğrafları KOWA (Kowa, Nagoya, Japonya) non-midriyatik kamera kullanılarak elde edildi. Pupiller dilate değildi. Ortam berraklığı yüksek kalitede fundus fotoğrafı elde edilmesine olanak sağlayacak toplam 3,038 olgudan fotoğraf çekildi.

Üç bin otuz sekiz olgunun fundus resimler/inden 45º fotoğrafları kullanılarak planimetrik ölçümler yapıldı. Disklerin ve çukurlukların kenarları bir araştırmacı tarafından 12 noktadan manuel olarak işaretlendi. VK-2 dijital görüntüleme yazılımı bu noktaları bir çizgi ile otomatik olarak birleştirdi (Şekil 1). Çukur, merkezi çökük alan olarak işaretlendi ve damarların büküldüğü yer gerçek kenar olarak kabul edildi. Diskin kenarı peripapiller skleral halkanın iç kenarı olarak işaretlendi. Eğer mevcutsa, retina pigment epitelinde düzensizliklerin görüldüğü parapapiller alfa atrofi ile pigment epitelinin görülmediği ve koroidal damarların görülür olduğu beta atrofi alanları çizilen sınırların dışında bırakıldı. Eğik diski olan olgularda, skleral halka veya retinal pigment epiteli/koriokapiller tabakanın kenarı, disk kenarı olarak kabul edildi. Non-midriyatik kamera parametreleri disk alanı, çukur alanı ve çukur/disk alanı oranı idi.

Çalışma popülasyonu yaşa göre dört gruba ayrıldı: 40-49 yaş; 50-59 yaş; 60-69 yaş; ve 70 yaş üstü. Tüm olguların her iki gözü değerlendirildi. Glokomlu gözler ve güvenilir planimetrik değerlendirmenin yapılmasına olanak verecek düzeyde fundus resimler/i net olmayan gözler çalışmaya dahil edilmedi.

Tüm değişkenler için tanımlayıcı istatistikler yapıldı. Tanımlayıcı istatistikler, sürekli değişkenler için n sayısı (örnek sayısı), ortalama ve standart sapma, normal dağılım göstermeyen değişkenler için ise n sayısı (örnek sayısı), medyan ve 25. (Q1) ve 75. (Q3) yüzdelikti. Kolmogorov-Smirnov ve Shapiro-Wilk normallik testi kullanılarak değişken dağılımının normalliği kontrol edildi. Normal dağılım göstermeyen bağımsız değişkenler Kruskal-Wallis ve Mann-Whitney U testi kullanılarak karşılaştırıldı. Wilcoxon işaretli sıra testi normal dağılım göstermeyen bağımlı değişkenler için kullanıldı. P değeri 0,05’ten küçük olan veriler anlamlı kabul edildi. İstatistiksel analizler SPSS 21.0 paket programı kullanılarak yapıldı.

Bulgular

Üç bin otuz sekiz olguya ait toplam 2,862 sağ ve 2,856 sol göz değerlendirildi. Çalışmaya dahil edilen olguların 2241’i kadın ve 797’si erkekti. Ortalama yaş 56,6±10,4 (aralık: 40-91 yıl) olarak bulundu. Kadın olguların ortalama yaşı 55,6±10,1 ve erkek olguların ortalama yaşı 59,2±10,5 yıl bulundu. Ortalama göz içi basıncı sağ ve sol gözde sırasıyla 16,2 mmHg ve 16,1 mmHg olarak bulundu. Eğik disk, alfa ve beta atrofi sıklığı sırasıyla %0,94, %22, %7,45 bulundu.

Optik Disk

Olguların medyan disk alanı sağ gözde 2,87 (2,53-3,23) mm2 ve sol gözde 2,89 (2,55-3,25) mm2 olarak ölçüldü (p<0,001). Kadın olgularda medyan disk alanı sağ ve sol gözde sırasıyla 2,87 (2,57-3,32) mm2 ve 2,90 (2,60-3,24) mm2 olarak ölçüldü. Erkek olgularda medyan disk alanı sağ ve sol gözde sırasıyla 2,87 (2,53-3,23) mm2 ve 2,89 (2,55-3,25) mm2 olarak ölçüldü. Erkek ve kadın olgular arasındaki fark anlamlı düzeyde değildi (sağ ve sol göz için sırasıyla p=0,25 ve p=0,19).

Yaş gruplarına göre disk alanı verileri Tablo 1’de gösterilmektedir. Gruplar arasında anlamlı bir fark yoktu (p>0,05). Sağ ve sol göz arasındaki farklar 50-59 ve 60-69 yaş gruplarında anlamlıydı.

Disk alanlarının genç ve ileri yaşlı gruplarda büyük gözlenmesine karşın (p>0,05), sadece 60-69 ile 70’ten büyük yaş grubu kadın olgular arasındaki fark anlamlı bulundu (p=0,029) (Tablo 2).

Optik Çukur

Optik çukur alanı sağ gözde 0,33 ile 0,64 mm² arasında (medyan 0,46 mm²) ve sol gözde 0,33 ile 0,61 mm² arasında (medyan 0,44 mm²) değişim gösterdi. Kadın olgularda medyan çukur alanı sağ ve sol gözde sırasıyla 0,45 (0,34-0,63) mm² ve 0,44 (0,33-0,61) mm² olarak ölçüldü. Erkek olgularda medyan çukur alanı sağ ve sol gözde sırasıyla 0,46 (0,32-0,63) mm² ve 0,45 (0,33-0,61) mm² olarak ölçüldü. Erkek ve kadın olgular arasındaki fark anlamlı değildi (sağ ve sol göz için sırasıyla p=0,49 ve p=0,73).

Disk alanı ve çukur alanı arasında sağ ve sol gözde anlamlı korelasyon bulundu (p<0,001).

Tartışma

Özellikle glokom gibi önlenebilir körlüğün iyi bilenen nedenleri arasında yer alan bir çok oküler ve sistemik hastalıkta optik sinir başı değerlendirmesi önemlidir. Optik sinir başında meydana gelen erken patolojik değişiklikleri tanıyabilmek için, optik sinir başı parametrelerinin normal dağılımı bilinmelidir. Bu alanda yapılmış bir çok çalışma bulunmaktadır ancak Türk popülasyonunu ele alan hemen hemen hiç çalışma yoktur.^8,9

Bu çalışmada Türk popülasyonunda optik disk ve çukur alanını değerlendirdik. Olguların optik sinir başını değerlendirmek için non-midriyatik fundus kamerası kullandık. Bu yöntem pupiller midriyazis gerektirmemektedir ve non invazif, temassız bir görüntüleme yöntemidir. Fundus kameraları giderek artan miktarda otomatik hale gelmektedir ve optik sinir başının bilgisayar destekli dijital analizini yapabilmektedir. Bilgisayar destekli teknikler gözlemciler arası tekrarlanabilirliği ve aynı gözlemci tutarlılığını yükseltmiştir.¹⁰

Ortalama disk alanını 2,88 mm² (1,2-5,28 mm²) olarak bulduk. Çinli popülasyonda yapılan Beijing göz çalışmasında, ortalama disk alanı 2,65 mm² (1,03-7,75 mm²) olarak bildirilmiştir. Hintli popülasyonunda bu değer 3,37 mm² (2,04-4,7 mm²) olarak bulunmuştur. Tüm bu çalışmalarda planimetrik ölçümler kullanılmıştır.^11,12 Marsh ve ark.⁷ Afrikalı Amerikalılara kıyasla beyaz ve hispanik olgularda optik disk alanının anlamlı düzeyde küçük olduğunu bildirmiştir. Durukan ve ark.¹³ sağlıklı Türk popülasyonunda ortalama disk alanını 2,12 mm² olarak bulmuştur, ancak bu çalışmada ölçümler konfokal taramalı lazer oftalmoskop (HRT II) ile yapılmıştır. Bu durum bizim sonuçlarımız ile olan farkı açıklayabilir. Thomas ve ark.¹⁴ HRT ve planimetrik ölçüm sonuçlarını karşılaştırmış ve HRT ile yapılan ölçümlerde disk alanının planimetrik ölçümlere göre küçük bulunduğunu (2,24’e karşın 2,58 mm²) bildirmiştir. Teknik ve kullanılan ekipmanın ölçüm sonuçları üzerinde önemli etkisi olduğu iyi bilinmektedir.

Çalışmamızda, ortalama disk alanı erkek olgularda 2,89±0,45 mm² ve kadın olgularda 2,88±0,46 mm² bulundu. Kadın olgularda optik disk alanı daha küçük bulunmakla birlikte aradaki fark anlamlı düzeyde değildi (p>0,05). Varma ve ark.¹⁵ 3,387 sağlıklı Amerikalı olguda yaptıkları çalışmada hem beyaz hem Afrikalı popülasyonda erkeklerin kadınlardan daha büyük diske sahip oldukları sonucuna varmıştır. Aksine, bu bulguyu desteklemeyen çalışmalar da mevcuttur.^12,16

Yaş grupları arasında disk alanı ve çukur alanı açısından anlamlı bir fark bulmadık. Disk alanı açısından bulunan tek anlamlı fark, kadın olgularda 60-69 yaş grubu ile 70 yaş üstü grup arasındaydı, ve bu farkın ranstlantısal olabileceği düşünüldü. Durukan ve ark.¹³ 60 yaş üstü olguların disk alanının 60 yaş altı olgulardan anlamlı düzeyde büyük olduğunu bulmuştur. Quigley ve ark.⁸tarafından yapılan postmortem çalışmada, yaş ile disk büyüklüğü arasında korelasyon bulunmamıştır. Beijing göz çalışması ve Baltimore çalışmasında da benzer sonuçlar elde edilmiştir.^15,17 Bu, yaşın disk büyüklüğü üzerine olan etkisinin farklı milletlerde değişik olabileceğini gösterebilir.

Bizim çalışmamızda, ortalama çukur alanı 0,45 mm² olarak ölçüldü ve cinsiyetler arasında anlamlı fark bulunmadı. Durukan ve ark.¹³ da benzer sonuçlara ulaşmıştır. Ancak, Xu ve ark.⁹ tarafından yapılan çalışmada ortalama çukur alanı Çinli popülasyonda daha büyük bulunmuştur. Bu sonuç etnik farklılıklar ile açıklanabilir.

Bu çalışmanın kısıtlı olduğu bazı noktalar vardır. Değerlendirme tekniği yüksek derecede subjektif karar alınmasını gerektirmektedir ve yapılan düzenlemelerdeki küçük farklılıklar merkezler arasında varyasyona neden olabilir. Hastaların kornealarının keratometrik ölçümleri veya aksiyal uzunlukları mevcut değildi; bu nedenle, her gözün optik büyütmesi için düzeltme yapmak mümkün olmamıştır.

Sonuç

Bu çalışma Türk popülasyonunda disk alanı ve çukur alanı ölçümlerinin normal dağılımını bildirilmektedir. Disk alanı ve çukur alanı, erkek ve kadın olgular arasında veya farklı yaş grupları arasında anlamlı değişim göstermediği saptanmıştır.

Etik

Etik Kurul Onayı: Onay numarası 2008/263, Hasta Onayı: Hastalardan yazılı aydınlatılmış onam formu alındı.

Hakem Değerlendirmesi: Editörler kurulu ve Editörler kurulu dışında olan kişiler tarafından değerlendirilmiştir.

Yazarlık Katkıları

Cerrahi ve Medikal Uygulama: Leyla Niyaz, Nilgün Yıldırım, Ahmet Musmul, Konsept: Leyla Niyaz, Nilgün Yıldırım, Ahmet Musmul, Dizayn: Leyla Niyaz, Nilgün Yıldırım, Ahmet Musmul, Veri Toplama veya İşleme: Leyla Niyaz, Nilgün Yıldırım, Ahmet Musmul, Analiz veya Yorumlama: Leyla Niyaz, Nilgün Yıldırım, Ahmet Musmul, Literatür Arama: Leyla Niyaz, Nilgün Yıldırım, Ahmet Musmul, Yazan: Leyla Niyaz, Nilgün Yıldırım, Ahmet Musmul.

Çıkar Çatışması: Yazarlar tarafından çıkar çatışması bildirilmemiştir.

Finansal Destek: Yazarlar tarafından finansal destek almadıkları bildirilmiştir.