ÖZET
Amaç:
Keratokonuslu gözlerde hastalığın evrelerine göre kornea endotel hücre yoğunluğundaki (EHY) değişiklikleri incelemek ve kornea tomografik parametrelerle olan korelasyonu araştırmaktır.
Gereç ve Yöntem:
Çalışmaya keratokonus tanısı konulan 206 hasta dahil edildi. Kornea topografisi dönen Scheimpflug kamera ve Plasido disk topografinin kombine olarak kullanıldığı Sirius cihazı (CSO, İtalya) ile yapıldı. Otomatik endotel analizi Confoscan-4 (NIDEK, Japonya) cihazının non-kontak endotelyal mikroskop modülü ile yapıldı (20x prob). Gözler dik meridyendeki keratometrik değerlere göre evrelere ayrıldı (hafif K2 <45 D; orta 45-52 D; ağır >52 D) ve en ince kornea kalınlıklarına (EİKK) (<400 μm, 400-450 μm ve >450 μm) göre gruplandırıldı. Gruplara göre tomografik ve endotelyal hücre parametreleri Kruskal-Wallis testi ile karşılaştırıldı ve tomografik parametrelerle endotelyal hücre yoğunluğu arasındaki ilişki Spearman korelasyon testi ile değerlendirildi.
Bulgular:
Çalışmaya 100 erkek (24,29±7,7 yıl, 11-47 yıl) ve 106 kadının (26,26±7,5 yıl, 13-45 yıl) 391 gözü dahil edildi (p=0,07). Ortalama EHY hafif, orta ve ileri evre keratokonus gruplarında sırasıyla 2628±262 hücre/mm2, 2541,9±260,4 hücre/mm2 ve 2414,6±384,3 hücre/mm2 olarak ölçüldü (p<0,001). Ortalama EHY EİKK <400 µm olan gözlerde (2348±296 hücre/mm2), 400-450 µm (2502±307 hücre/mm2) ve >450 µm (2592,3±277 hücre/mm2) olan gözlere göre istatistiksel olarak anlamlı olarak düşüktü (p<0,001). EHY keratometrik ve elevasyon parametreleriyle negatif, kornea kalınlığıyla pozitif korelasyon göstermekteydi (p<0,05).
Sonuç:
Kornea endotel hücre sayısı keratokonusun progresyonuyla beraber azalma gösterdiği için ileri evre keratokonuslu ve kornea kalınlığı 400 µm olan gözlerde speküler/konfokal mikroskopik inceleme yapılmalıdır.
Giriş
Keratokonus, korneanın progresif ve lokal olarak incelmesi ve ileriye doğru çıkıntı oluşturması ile karakterize, ektatik korneal bir hastalıktır. Düzensiz astigmatizma ve görmede azalmaya yol açan bu hastalığın yıllık insidansı 100,000’de 50-230 arasındadır.1Keratokonus tanısında yaygın olarak kullanılan yöntemler Plasido disk bazlı kornea topografisi ve kornea kalınlığının ölçümüdür. Ancak Plasido disk bazlı kornea topografisi korneanın sadece ön yüzeyini değerlendirmekte, kornea eğriliği ve arka korneal yüzey elevasyonunu göstermemektedir. Kornea topografisinde en yeni gelişmelerden biri, korneanın ön ve arka yüzeylerinden ölçüm yapabilen tarayıcı-slit ve Scheimpflug görüntüleme sistemlerinin kullanılmaya başlanmasıdır.2,3,4 Bu sayede, korneanın şekli hakkında daha doğru, güvenilir ve üç boyutlu bilgi elde edilmekte; ön ve arka kornea yüzey elevasyon ölçümü ve pakimetrik haritalama yapılabilmektedir.3,4,5,6,7 Orbscan ve Pentacam cihazlarından elde edilen elevasyon ölçümleri, keratokonuslu gözlerin arka yüzeyinde de korneal deformasyonun gerçekleştiğini göstermiştir. Arka elevasyon, keratokonusu normal korneadan ayıran en hassas parametredir.7,8,9,10,11 Sirius (CSO, İtalya), Scheimpflug görüntüleme analizi ile klasik Plasido-disk teknolojisini birleştiren bir korneal tomografi cihazıdır. Bu teknoloji ile ön ve arka kornea eğriliği yüksek tutarlılıkla ölçülebilmektedir.12,13,14
Keratokonus, korneanın sadece ön yüzeyini değil arka yüzeyini de etkileyen ektatik bir hastalık olduğundan, özellikle hastalığın ileri evrelerinde kornea endotel hücre sayısı ve morfolojisinde değişiklikler ortaya çıkabilmektedir. Keratokonus tanısında kornea endotelin değerlendirilmesi önemli olabilir. Bunun nedeni endotel hücrelerinin ektatik bölgelerde Descemet membranında oluşabilecek mikroskobik yırtıklar, stromal incelmeye bağlı ultraviyole radyasyon hasarları, kronik olarak gözleri ovuşturmak, uzun süreli kontakt lens kullanımı veya oksidatif stres gibi nedenlerle zarar görebilmeleridir.15 Keratokonus ayrıca Fuchs kornea endotel distrofisi ile de ilişki olabilir.16 Uygulanacak keratoplasti tekniğinin seçiminde kornea endotel hücrelerinin durumu göz önünde bulundurulmalıdır (düşük endotel hücre sayısına sahip gözlerde, derin anterior lamellar keratoplasti yerine Descemet soymalı endotel keratoplasti veya penetran keratoplasti yapılması gibi). Ayrıca, sınırlı sayıda endotel hücre bulunan gözlerde Cross-linking (CXL) prosedürü veya CXL protokollerinin seçimi (transepitelyal/hipotonik riboflavin solüsyonları ya da izotonik dekstran riboflavin solüsyonlarının seçimi gibi) endotel hücre toksisitesinin önlenmesi açısından önemlidir. Bununla birlikte, kornea endotel değişikliklerini keratokonustaki yeri belirsizliğini korumaktadır. Keratokonik gözlerden penetran keratoplasti sırasında çıkarılan kornealar histopatolojik olarak incelendiğinde, endotel hücre morfolojisinde bozulma ve sayısında azalma olduğu saptanmıştır.17,18 İn vivo konfokal çalışmalardan elde edilen sonuçlar farklılık göstermektedir.19,20,21,22,23,24,25,26,27Speküler mikroskopik incelemeler, keratokonuslu gözlerde endotel hücrelerin boyut (polimegatizma) ve şeklindeki (pleomorfizm) varyasyonun arttığını göstermiştir.28,29 Yakın zamanda gerçekleştirilen bir çalışmada, hastalığın ilerlemesi ile birlikte endotel hücre yoğunluğunda (EHY) ve hekzagonalite yüzdesinde azalma eğilimi olduğu ve varyasyon katsayısının daha yüksek olduğu bulunmuştur. Ancak, keratokonus evresi ile endotel hücre morfolojisi ve yoğunluğundaki değişimler arasında istatistiksel olarak anlamlı bir korelasyon saptanmamıştır.30 Birbiri ile çelişen bu sonuçlar ve EHY ile topografik parametreler arasında anlamlı korelasyon bulunmamasının nedeni, bu çalışmalara dahil edilen keratokonus olgularının azlığı olabilir.
Bu çalışmada amacımız, farklı keratokonus evrelerinde kornea endotel hücrelerindeki değişimleri incelemek ve keratokonuslu gözlerde EHY ile keratometrik, pakimetrik ve elevasyon parametreleri arasındaki korelasyonu değerlendirmektir. Keratokonus morfolojisinin ve EHY değerlerinin incelendiği diğer çalışmalara kıyasla çalışmamız, keratokonusun farklı evrelerini kapsayan en büyük örnekleme sahip olması ile öne çıkmaktadır.
Gereç ve Yöntem
Bu kesitsel ve prospektif çalışma Selçuk Üniversitesi Hastanesi, Göz Hastalıkları Kliniği’nde gerçekleştirildi. Çalışma Selçuk Üniversitesi Etik Kurulu’nun onayı alınarak ve Helsinki Deklarasyonu’na uygun olarak yapıldı. Tüm hastalardan (18 yaşından küçük hastalar için ailelerinden) bilgilendirilmiş yazılı onam formu alındı.
Çalışmaya toplam 206 keratokonuslu hasta dahil edildi. Her hastaya, düzeltilmemiş ve en iyi düzeltilmiş görme keskinliği, slit-lamp biyomikroskopisi, göz içi basıncı ölçümü ve fundus muayenesini içeren kapsamlı oftalmolojik muayene yapıldı. Biyomikroskopik incelemede; korneada bombeleşme, stromal incelme, kornea apeksinde koni şeklinde çıkıntı, Fleischer halkası veya Vogt çizgileri bulgularından en az birini taşıması ve/veya kornea topografisinde çarpık aks olan veya olmayan asimetrik papyon paterni ve inferior-superior güç asimetrisi gibi keratokonus karakteristiğine sahip olması durumlarında keratokonus olarak kabul edildi. Göz cerrahisi geçiren, kontakt lens kullanan, santral kornea skarı olan, hidrops veya ilişkili kornea distrofisine sahip olgular çalışmaya dahil edilmedi.
Kornea topografisi, 360° dönen Scheimpflug kamera ve Plasido disk topografinin kombine olarak kullanıldığı Sirius korneal tomografi cihazı (CSO, İtalya) ile yapıldı. Scheimpflug görüntüleme, kornea ve ön kamaranın 25 radyal kesidinin birkaç saniye içinde elde edilip işlenmesini sağlar. Sirius cihazı, yüksek çözünürlük modunda ön kornea yüzeyinde 35.632 noktadan ve arka kornea yüzeyinde 30.000 noktadan yaklaşık 1 saniyeden daha kısa sürede ölçüm yapabilmektedir. Ayrıca ön ve arka kornea yüzeylerinin teğetsel ve aksiyal eğrilik verileri, kornea refraktif gücü ve pakimetri haritası elde edilmektedir. İkinci kamera ise ölçümler sırasında gözün hizalamasını kontrol eder. Ölçümler üretici firmanın talimatlarına uygun olarak gerçekleştirildi. Hastalar cihazın önüne oturtularak çenelerini çeneliğe yerleştirmeleri ve alınları alınlığa yaslamaları istendi. Hastalardan bir iç fiksasyon noktasına odaklanmaları, her ölçümden önce gözyaşı film tabakasının optik açıdan düzgün olmasını sağlamak için gözlerini kırpmaları ve görüntüleme sırasında gözlerini açık tutmaları istendi. Elde edilen verilerden kapsam ve merkezleme açısından Scheimpflug görüntü kalite değerlendirmesini geçerek “OK” sinyali alan ölçümler istatistiksel analize dahil edildi. Her göz için düz (K1) ve dik (K2) meridyende keratometri değerleri, ortalama keratometri, en ince kornea kalınlığı (EİKK), koninin apeks noktasında pakimetri (pakimetri apeksi) ve anterior-posterior elevasyonun en yüksek değerleri kaydedildi.
Kornea EHY ölçümleri ve morfoloji değerlendirmesi Confoscan 4 (NIDEK, Japonya) cihazı ile, non-kontakt speküler mod kullanılarak gerçekleştirildi. Ölçümleri geniş açılı 20x problu non-kontakt endotel mikroskobu ile yapıldı. Hastanın başı, biyomikroskop muayenesine benzer şekilde yerleştirildi ve hastanın düz bir şekilde iç fiksasyon noktasına bakması istendi. Pupilin monitördeki görüntüsü net ve hedef dairesinin görünür olacak şekilde otomatik odaklama yapıldı. Analiz için üç ardışık görüntü şeçildi. Santral ve parasantral alanlar operatör tarafından belirlendi ve otomatik hücre analizi ile genel hücre yoğunluğu, her bir hücrenin kenar sayısı ile yüzey alanı ve ayrıca genel pleomorfizm ve polimegatizm indeksleri tespit edildi. Üç görüntüden ortalama EHY, polimegatizm ve pleomorfizm değerleri hesaplandı ve istatistiksel analizi için kaydedildi.
Gözler, keratokonus evresi (CLEK) çalışmasına uygun olarak şu şekilde evrelere ayrıldı: En dik kornea meridyenin eğriliği (K2); <45 d="" hafif="" 45-52="" orta="" ve="">52 D ileri; korneanın EİKK değeri; <400 m="" 400-450="" ve="" 450="" sup="">31
İstatistiksel Analiz
Tüm istatistiksel analizler Windows için SPSS (Statistical Package for the Social Science, Versiyon 16; SPSS Inc, Chicago, IL) kullanılarak gerçekleştirildi. Veriler ortalama değer ± standart deviasyon ve aralık olarak verildi. Dağılımın normal olup olmadığı Shapiro-Wilk testi ile kontrol edildi. Normal dağılım göstermeyen tomografik ve endotel hücre parametreleri için gruplar arası karşılaştırmalarda Kruskall-Wallis testi kullanıldı. Anlamlılık durumunda, iki grup arasındaki farkların değerlendirilmesinde Mann-Whitney-U testi ile Bonferroni post-hoc analizi yapıldı. Kornea tomografik parametreleri ve endotel hücre parametreleri arasındaki korelasyonun belirlenmesinde Spearman korelasyon analizi kullanıldı. P değerinin 0,05’ten küçük olması istatistiksel olarak anlamlı kabul edildi.
Bulgular
Çalışma, 100 erkek (24,29±7,7 yıl, 11-47 yıl) ve 106 kadın (26,26±7,5 yıl, 13-45 yıl) hastanın toplam 391 gözü dahil edildi. Yaş ve cinsiyet bakımında gruplar arası istatistiksel fark yoktu (p=0,07).
CLEK çalışmasına uygun olarak, 39 göz (%30) hafif keratokonus; 252 göz (%64,4) göz orta keratokonus; 100 göz ise (%25,6) ileri keratokonus olarak sınıflandırıldı. Gruplar arasında yaş bakımından anlamlı bir fark saptanmadı (p=0,7). CLEK’ye göre kornea tomografi ve endotel hücre parametrelerinin ortalama değerleri Tablo 1’de gösterilmektedir. Keratokonus seviyesine göre gruplara karşılaştırıldığında; EHY değeri bakımından istatistiksel olarak anlamlı fark saptandı ve ileri keratokonusta en düşük düzeydeydi. Hafif, orta ve ileri evre grupları için sırasıyla 2628±262 hücre/mm2, 2541,9±260,4 hücre/mm2 ve 2414,6±384,3 hücre/mm2 olarak ölçüldü.
Yüz yetmiş gözde EİKK değeri >450 µm, 161 gözde EİKK değeri 400-450 µm aralığında ve 60 gözde EİKK değeri <400 µm idi ve gruplar arasında yaş bakımından anlamlı bir fark saptanmadı (p=0,09) (Tablo 2). EİKK değerlerine göre kornea tomografi ve endotel hücre parametrelerinin ortalama değerleri Tablo 2’de detaylı olarak gösterilmektedir. EİKK değerleri >450 µm, 400-450 µm ve <400 µm olan gruplar için ortalama EHY değerleri sırasıyla 2592,3±277 hücre/mm2, 2502±307 hücre/mm2 ve 2348±296 hücre/mm2 olarak bulundu (p<0,001).
Keratokonuslu gözler farklı evre ve kalınlık değerlerine göre gruplandığında genel pleomorfizm ve polimegatizm indeksleri açısından anlamlı bir fark yoktu (p>0,05) (Tablo 2, 3).
EHY ile keratometrik değerler, ön ve arka elevasyon parametreleri ve kalınlık parametreleri arasında anlamlı ancak zayıf bir korelasyon saptandı (r=0,17-0,26) (p<0,05) (Tablo 3).
Tartışma
Literatürde, keratokonusta kornea endotel değişikliklerini inceleyen çok sayıda çalışma olmasına rağmen, halen keratokonusta endotel hücre sayısı ve morfolojisinde değişip değişmediği ve hastalığın progresyonu ile bu değişikliklerin ilerleyip ilerlemediği konusunda fikir birliğine varılamamıştır. Keratokonusta EHY’nin azaldığına işaret eden konfokal çalışmalardan birinde Uçakhan ve ark.19 Confoscan 2.0 (NİDEK, Japonya) kullanarak 24 keratokonuslu hastanın 48 gözü ile 22 sağlıklı bireyin 44 gözünü EHY değişimleri bakımından gözleri CLEK’ye göre sınıflayarak karşılaştırmıştır. Çalışmanın sonucunda keratokonik gözlerde (2754±312 hücre/mm2) kontrol gözlere (2900±354 hücre/mm2) kıyasla daha düşük EHY saptanmış olsa da bu fark klinik açıdan anlamlı değildir. İleri keratokonuslu gözlerde (ortalama K>55 diyoptri (D), n=26) EHY’nin, orta [ortalama 47-55 D, n=17] ve hafif (ortalama K<47 D, n=5) keratokonuslu gözlerden istatistiksel olarak düşük olduğu saptanmıştır (p<0,05). Aynı çalışmada, ortalama endotel hücre altıgenlik yüzdesinin keratokonuslu gözlerde kontrollere kıyasla (p<0,05) ve ileri keratokonuslu gözlerde hafif ve orta dereceli keratokonuslu gözlere kıyasla anlamlı düzeyde düşük olduğu bulunmuştur (p>0,05). Mocan ve ark.20tarafından, Confoscan 3.0 (NIDEK, Japonya) kullanılarak yapılan bir çalışmada endotel hücre sayısının benzer şekilde keratokonus hastalarında (2719±279 hücre/mm2) kontrollere (2924±300 hücre/mm2) kıyasla azaldığı bildirilmiştir. Niederer ve ark.21tarafından yapılan ve lazer-taramalı konfokal mikroskobi (HRT, Heidelberg, Almanya) kullanılan bir çalışmada, keratokonuslu gözlerde EHY’nin (2412,2±339,5 hücre/mm2) kontrollere kıyasla (2845,6±313,0 hücre/mm2) anlamlı derecede azaldığı gözlenmiştir. Ancak hafif (en dik K<45 D) ve orta (en dik K 45-52 D arasında) (toplam n=21) düzey keratokonuslu gözler ile ileri keratokonuslu (en dik K>52 D) gözler (n=31) arasında farkın istatistiksel olarak anlamlı olmadığı bildirilmiştir (hücre sayıları sırasıyla; 2510,6±334,4 hücre/mm2 ve 2345,5±331,8 hücre/mm2) (p=0,09). Bitirgen ve ark.22 kontakt lens kullanımı öyküsü olmayan 78 keratokonus hastası ile 36 sağlıklı yaş uyumlu kontrolde EHY değerlerini karşılaştırmış, sağlıklı gözlerde EHY’nin (2875±223 hücre/mm2) keratokonik gözlere (2686±265 hücre/mm2) oranla daha yüksek olduğunu bildirmişlerdir (p<0,001). El-Agha ve ark.30 farklı evrelerdeki 40 keratokonuslu gözde (evre 1=11 göz, evre 2=17 göz ve evre 3=12 göz) kornea EHY ile morfoloji arasındaki korelasyonu değerlendirmiştir. Evre 3 keratokonuslu gözlerde EHY’nin (2214,8±748 hücre/mm2) ve evre 1 (2404,5±345 hücre/mm2) ve evre 2 (2455,4±331 hücre/mm2) gözlerden daha düşük olduğu bulunmuştur (p=0,91). Ayrıca hastalığın ilerlemesi ile varyasyon katsayısında artış ve altıgenlik yüzdesinde düşüş olduğu, ancak istatistiksel olarak anlamlı bir korelasyon olmadığı bildirilmiştir. Bunun nedeni her gruptaki örneklem sayısının küçük olması olabilir.
Öte yandan bazı çalışmalarda, endotelde keratokonus ile ilişkili herhangi bir değişiklik saptanmamıştır.21,22,23,24 Weed ve ark.23tarafından Confoscan kullanılarak yapılan bir çalışmada, 19 keratokonuslu göz (orta evre: 2888 hücre/mm2; ileri evre: 2941 hücre/mm2) ile 38 sağlıklı göz (3043 hücre/mm2) karşılaştırılmış ve EHY bakımından bir farklılık bulunmamıştır. Yeniad ve ark.24Confoscan 2.0 kullandıkları çalışmalarında, hafif/orta dereceli keratokonuslu gözler ile sağlıklı gözleri arasında, kontakt lens kullanımı öyküsüne göre alt gruplara ayrıldığında bile, EHY değerleri açısından herhangi bir fark bulunmadığını bildirmişlerdir. Timucin ve ark.25 tarafından lazer-taramalı konfokal mikroskop ile yapılan bir çalışmada, keratokonuslu gözler (2731,6±303,2 hücre/mm2) ve kontroller (2664,9±319,5 hücre/mm2) arasında EHY açısından anlamlı bir değişiklik saptanmamıştır (p=0,4). Keratokonuslu gözler hastalığın evresine göre hafif (en dik K<45 D, n=19), orta (en dik K 45-52 D arasında, n=21) ve ileri (en dik K>52 D, n=25) olarak sınıflandırıldığında yine anlamlı bir farklılık bulunmamıştır (p=0,17). Ozgurhan ve ark.26, belirgin keratokonus (n=30), subklinik keratokonus (n=32), keratokonus hastaların yakınları ve sağlıklı kontrol grubu arasında ortalama EHY değerleri açısından anlamlı bir fark olmadığını bildirmiştir.
Hollingsworth ve ark.27 tarafından, tandem-taramalı konfokal mikroskopi (Tomey Confoscan) ile yapılan bir çalışmaya 29 keratokonuslu göz ve 29 sağlıklı yaş uyumlu göz dahil edilmiş ve ilginç olarak keratokonuslu gözlerde endotel hücre sayısının (3250±352 hücre/mm2) sağlıklı gözlerden (3056±365 hücre/mm2) yüksek olduğu bildirilmiştir.27 Polimegatizm düzeyi açısından keratokonuslu gözlerin (0,35±0,05) kontrol gözlerden (0,38±0,07) farklı olmadığı saptanmıştır.
Literatürdeki çelişkili sonuçlar; farklı CLEK’ye göre çalışmaya dahil edilen örneklem sayısının azlığı, dışlama kriterlerindeki farklar (mevcut veya geçmiş kontakt lens kullanımı), farklı ölçüm cihazlarının kullanımı (tarayıcı-slit veya lazer-taramalı konfokal mikroskop), hücre yoğunluğu hesaplanması veya görüntünün elde edilmesi aşamasındaki teknik farklar (görüntü boyutu, görüntü konumu, hücre sayımının otomatik veya manuel olması gibi) ya da hastalığın sınıflandırılmasındaki (Krumleich-Amsler, CLEK, vs.) farklılıklardan kaynaklanabilir. Keratokonuslu gözde toplam endotel hücre sayısının 1/400’ünden azını kapsayan merkezi tek bir ölçüm, incelenen örneğin bütününü tam olarak yansıtmama ihtimali nedeniyle pleomorfizm, polimegatizm ve eksantrik konideki endotel hücre hasarının gözden kaçmasına neden olabilmektedir.15 Ayrıca, görüntü kalitesi bozulması hesaplamaların güvenilirliğini azaltmaktadır.
Literatürde yer alan çalışmaların çoğuna dahil edilen keratokonuslu göz sayısı (n<70) sınırlıdır ve bu gözlerin çoğu erken ve orta evrelerdedir. Bu evrelerde endotelde değişik beklenmemektedir. Bazı çalışmalar keratokonuslu gözlerde EHY’nin azaldığını saptayabilmiş ancak keratokonusun farklı evreleri arasında istatistiksel olarak anlamlı bir fark olmadığını bildirmiştir. Bu durum yine her evreye dahil edilen göz sayısının azlığı ile açıklanabilir. Çalışmaya dahil edilen hasta sayısının arttırılması ile bu çalışmaların çoğunda muhtemelen istatistiksel anlamlı sonuçlara ulaşılacağı kanaatindeyiz. Bu nedenle çalışmamıza yüksek sayıda keratokonuslu göz (n=391 göz) dahil edildi ve gözler CLEK çalışmasının önerileri ve EİKK değerlerine göre gruplandı. Çalışmamızda Scheimpflug görüntüleme ve klasik Plasido-disk teknolojisini birleştiren yeni bir korneal topografi cihazı olan Sirius kornea tomografi cihazı (SCO, İtalya) ve geniş açılı, 20x problu ve inceleme başına 1000 hücreye kadar sayım yapabilen Confoscan-4 (Tokyo, Japonya) mikroskobi sistemi kullanıldı. Otomatik endotel analizi, yoğunluğun yanı sıra polimegatizm ve pleomorfizm indekslerini ölçebilmektedir. Bu nedenle Confoscan-4, kornea endotelinin değerlendirilmesinde diğer konfokal mikroskoplardan daha objektiftir. Çalışmamızda EHY’nin, ileri evre keratokonus ve ince kornealarda daha düşük olduğu saptandı. Ayrıca EHY ile topografik parametreler arasında anlamlı korelasyon olduğu bulundu (p<0,05) Bazal epitel hücre yoğunluğunun azalmasına, keratosit kaybına ve endotel hücre hasarına yol açtığı bildirildiği için halen kontakt lens kullanan veya daha önce kontakt lens kullanım öyküsü olan olgular çalışmamıza dahil edilmedi.24,26,32 Edmonds ve ark.32 tarafından yapılan bir çalışmada, yaş ve keratokonus seviyesine göre düzeltildikten sonra, endotel hücre sayısının SoftPerm kontakt lens kullanan hastalarda (2157±442 hücre/mm2) kontakt lens kullanmayan hastalara (2538±398 hücre/mm2) göre %18, yumuşak torik kontakt lens kullanan hastalara (2483±292 hücre/mm2) göre ise %15 daha az olduğu bulunmuştur. Olgu sayısının yüksek olması, çalışmaya dahil edilme kriterlerin doğru belirlenmesi ve en son teknoloji yöntemlerinin kullanılması çalışmamızın sonuçlarını istatistiksel açıdan daha güvenilir ve anlamlı kılmaktadır.
Sonuç
Sonuç olarak, keratokonus progresyonu ile birlikte endotel hücre sayısının azaldığı düşünülürse, özellikle EİKK’nin 400 μm’den ince olduğu kornealarda ve ileri evre keratokonuslu gözlerde speküler/konfokal mikroskopi ile tarama yapılmalıdır.
Etik
Etik Kurul Onayı: Selçuk Üniversitesi Tıp Fakültesi Girişimsel Olmayan Klinik Araştırmalar Etik Kurulu (2013/236).
Hasta Onayı: Alınmıştır.
Hakem Değerlendirmesi: Editörler kurulu ve Editörler kurulu dışında olan kişiler tarafından değerlendirilmiştir.
Yazarlık Katkıları
Cerrahi ve Medikal Uygulama: Banu Bozkurt, Ümit Kamış, Konsept: Banu Bozkurt, Dizayn: Banu Bozkurt, Veri Toplama veya İşleme: Mevlüt Yılmaz, Ali Meşen, Analiz veya Yorumlama: Banu Bozkurt, Ümit Kamış, Süleyman Okudan, Bengü Ekinci Köktekir, Literatür Arama: Banu Bozkurt, Mevlüt Yılmaz, Ali Meşen, Yazan: Banu Bozkurt.
Çıkar Çatışması: Yazarlar tarafından çıkar çatışması bildirilmemiştir.
Finansal Destek: Yazarlar tarafından finansal destek almadıkları bildirilmiştir.