ÖZET
Dieffenbachia bitkisi ile uğraşırken sağ göz korneal tutulumu olan bir 54 yasindaki bayan hastanin klinik bulguları ve takibi irdelendi. Dieffenbachia bitkisi ile uğraşırken sağ gözünde ani yoğun ağrı, batma, yabancı cisim hissi ve yaşarma yakınmaları ile başvuran bayan hastanın korneası, iki ucu sivri yüzlerce düz çubuk şeklinde kristaller ile kaplıydı. Hastaya medikal tedavi başlanarak takibe alındı. Tedavi sonrası hastanın klinik durumunda düzelme gözlendi. Dieffenbachia kaynaklı oküler travma oldukça nadir bir durumdur. Ülkemizde evlerde süs bitkisi olarak başköşelerde yer alan Dieffenbachia dikkatsizce hırpalanırsa kendini raphides denilen kalsiyum okzalat kristalleri ile dolu paketleri salarak oldukca etkili bir sekilde kendini savunabilir. Bu durum, bu bitkiye gereğinden fazla yakınlaşma şansı olan küçük çocuklar veya evcil hayvanlar için tehlikeli olabilir. (Turk J Ophthalmol 2011; 41: 54-6)
Giriş
Birçok evin iç dünyasını renklendiren Dieffenbachia (Resim 1) tropik kökenli bir süs bitkisidir. Koyu yeşil yaprakları üzerindeki parlak sarı lekeleri göz alıcıdır. Araceae ailesinin bu üyesi gölgeyi sevdiğinden evlerde çok tercih edilir olmuş ve ’’bitkilerin kralı’’ adına layık bulunmuştur. Raphide’ler bitkinin hücresi içinde uzun demetler halinde bulunan kalsiyum oksalat kristalleridir. İğne şeklindeki bu mikroskopik kristallerin bitki dokusu içinde yoğun bulunuşları, onları ot yiyen hayvanlara karşı savunma silahı haline getirmiştir. Eğer yaprak çiğnenirse bu kristaller ağız içi ve boğazda yanma hissi uyandırmakta, yutulması ile geçici konuşamama durumu yarattığından ‘dilsiz değneği’ -dumb cane- adı verilmiştir. Yaprakları yutulduğunda hava yollarının akut ödemi ile ölüme neden olabilmesi nedeniyle, geçmiş tarihlerde bu bitki ile esirlerin bu yöntemle cezalandırıldığı bildirilmektedir. Yakaladığı her şeyi ağzına götürme çağını yaşayan küçük çocukların diffenbachia yapraklarını çiğnemesi veya yemesi halinde, onları boğulma ve ölüm riskiyle karşı karşıya bırakabilir. Bazı kediler, ev bitki ve çiçekleri yediklerinden, aynı tehlikeye maruz kalabilirler.1-13
Olgu
Elli dört yaşında bir bayan acilen sağ gözünde ağrı batma, yabancı cisim hissi, yaşarma şikayeti ile başvurdu. Bu yakınmaların evinde bulunan Dieffenbachia bitkisiyle temasından hemen sonra geliştiğini ifade etmekteydi. Olgunun göz muayenesinde; sol göz sağlam ve görmesi tamdı. Sağ göz görmesi 0,8, kapağı yarı kapalı, hafif ödemli, kapak ve bulbus alt bölüm konjunktivası hafif ödemli, kornea üzeri iki ucu sivri yüzlerce düz çubuk şeklinde kristal ile kaplı idi (Resim 2). Kornea kalınlığında farklılık gözlenmedi, ön kamara normal derinlikte, aköz berraktı. Sol göze ait diğer tetkikler normal sonuç verdi. Kendisine hafif steroidli damla (fluorometholon 3x1) ve sikloplejik (siklopentolat 2x1) reçete edilerek iki gün aralıklarla kontrole çağrıldı. Göz kapağının mekanik temizlemesinden yararlanmak maksadıyla gözün kapatılmasına gerek görülmedi. İlerleyen günlerde kristallerin sayısında hissedilir azalma ve boylarında kısalma tespit edildi. Olgu her kontrolde yakınmalarının daha azaldığını ifade etmekte idi. Olgunun görmesi 4. günde tam’a yükseldi, kornea epitel dokusunda herhangi bir etkilenme tespit edilemedi. Onbeş gün sonunda kristaller biyomikroskop tetkikinde küçülmelerine rağmen hala fark edilir durumda idiler. Alt limbal konjunktiva ödemi ise on gün sonra azalmaya başladı. Onbeş gün aralı üç ay süren kontrollerde herhangi bir nüks gelişmedi.
Tartışma
Amerikan Zehirli Maddeler Kontrol Merkezi’nin senelik toksik maddelerle karşılaşma taramasının 2006 raporunda 2,403,539 etkileşim bildirilmiş ve bunun da 64,236 (%2,7)’sinın bitkilere bağlı etkileşim olduğu saptanmıştır. Bu zehirli maddelerle karşılaşanların 44,710’unun 5 yaş ve altı çocuklarda olduğu tespit edilmiştir. İnsan toksik etkileşimine sebep olan bitkilerin başında Spathiphyllum, Euphorbia pulcherrima ve Ilex gelmektedir. Philodendron ve Caladium türleri de bitkisel yaralanmalarda üst sıralarında yer almaktadır.1
Literatür araştırmasında, nadiren tespit edilen, Dieffenbachia11-17 kaynaklı oküler travma yayınlarında, bizim şahit olduğumuz kliniğe tamamen uyan bir seyir ifade edilmektedir.
Ülkemizde evlerde süs bitkisi olarak başköşelerde yer alan Dieffenbachia dikkatsizce hırpalanırsa kendini rahatça savunabilir. Küçük çocuklar veya evcil hayvanlar kontrol dışında kaldıklarında, hırpalanan yaprak veya saplardan fışkıran binlerce kristal ok, onları, yalnızca seyirci kalıp üzüleceğimiz sonuçlara götürebilir. Ayrıca bilinmelidir ki Philodendronlar gibi diğer Aracea ailesindeki bitkiler de raphideleri taşıdığından, bizim olgumuzdaki gibi yaralanmalara sebep olabilir.
Bitki, “Rhapide” adı verilen kalsiyum okzalat kristalleri ile yüklü paketleri içermektedir. Ancak kalsiyum okzalat kristalleri tek başlarına bu toksik etkiyi yapmaya yeterli değildir. Her ne kadar gerçek mekanizma bilinmesede, raphide’leri püskürtme yeteneğine sahip özel hücreler ile proteolitik enzimlerin birlikteliğinin bu yaralanmaya yol açtığı düşünülmektedir.
Raphide’lere bağlı göz yaralanması gerçekleştiğinde, durum kendiliğinden geçene kadar destekleyici tedavi yeterli olmaktadır. Kornea ve konjonktiva yüzeyindeki kristaller 3 hafta ile 3 ay’lık bir süre içerisinde, vücut tarafından hiçbir kalıcı hasar yaratmadan temizlenebilmektedir.