Giriş

Çin’de başlayan koronavirüs salgını kısa süre içinde tüm dünya ülkelerine yayılmış ve ciddi sayıda ölümlere yol açmıştır. Bu durum ilk olarak 31 Aralık 2019 tarihinde Dünya Sağlık Örgütü (DSÖ) Çin ofisine, Hubei bölgesinde yer alan yaklaşık 11 milyon kişinin yaşadığı Wuhan şehrinde sebebi bilinmeyen bir pnömoni salgını olarak bildirilmiştir.^1,2,3,4 Hastalığın deniz ürünleri satan bir marketten kaynaklandığı öne sürülmüş ve 1 Ocak 2020’de şüpheli market dezenfeksiyon için kapatılmıştır. 3 Ocak 2020’de bildirilen 44 olgunun 11 tanesinde hastalığın şiddetli seyrettiği, 33 hastanın ise stabil olduğu rapor edilmiştir.^2,3 7 Ocak 2020 tarihinde bu salgına yol açan mikroorganizmanın yeni bir koronavirüs (nCoV) olduğu tespit edilmiştir. 13 Ocak’ta Tayland’da, 15 Ocak’ta Japonya’da ve 20 Ocak’ta Kore’de ilk olgunun görülmüş ve Wuhan şehrinde 6 kişinin öldüğü bildirilmiştir. Daha sonra Amerika Birleşik Devletleri, Vietnam, Singapur, Avustralya gibi ülkelerde ortaya çıkmış ve 25 Ocak 2020’de tarihinde Fransa’dan başlayarak Avrupa ülkelerine yayılmıştır. DSÖ, Wuhan’daki ilk olgularda enfeksiyonun hayvandan geçtiğini, daha sonra virüsün insandan insana bulaştığını ve aileler arasında kümeler şeklinde tespit edildiğini bildirmiştir.³ 30 Ocak 2020’de salgın uluslararası öneme sahip bir halk sağlığı acil durumu olarak kabul edilmiş ve 11 Şubat 2020’de DSÖ yeni koronavirüs hastalığına COVID-19 ismini vermiştir. Virüslerin taksonomisi üzerine çalışan internasyonel komite nCoV’ü, severe acute respiratory syndrome coronavirus 2 (SARS-CoV-2) olarak adlandırmış ve 12 Mart’da DSÖ koronavirüs salgınını, pandemi olarak ilan etmiştir.⁴ DSÖ web sitesinde 2 Nisan tarihinde Dünya’da enfekte olan birey sayısı 896.450, ülke sayısı 206 ve ölüm sayısı 45.526 olarak verilmiştir.⁵

Türkiye’de salgının DSÖ tarafından bildirilmesinden kısa bir süre sonra 10 Ocak tarihinde Sağlık Bakanlığı bünyesinde enfeksiyon, yoğun bakım, göğüs hastalıkları, acil tıp ve halk sağlığı gibi dallarda üniversitelerde çalışan akademisyenlerin yer aldığı bir “Koronavirüs Bilim Kurulu” oluşturuldu.⁶ Havaalanlarına termal kameralar kuruldu ve özellikle Çin’den gelen yolculara ilave taramalar yapıldı. Salgın diğer ülkelere yayılınca olgu bildirilen ülkelerden gelen yolculara da taramalar yapıldı ve koronavirüs enfeksiyonunun belirtilerini gösteren bireyler karantinaya alındı. Şubat ayında salgının arttığı ülkelere uçuşlar durduruldu. Mart ayının ilk haftası bazı illerde toplu taşıma ve halka açık yerlere el dezenfeksiyonları yerleştirildi. Türkiye’de ilk COVID-19 olgusu Sağlık Bakanlığı tarafından 10 Mart 2020’de açıklandı. 13 Mart tarihinden itibaren okullar kapandı ve spor müsabakalarının seyircisiz oynanması, kamu çalışanlarının yurt dışına çıkışlarının özel izinle gerçekleşmesi gibi bazı tedbirler alındı. Hastalığa bağlı ilk ölüm 15 Mart 2020’de gerçekleşti. 19 Mart’dan itibaren tüm spor, bilimsel, kültürel, sanatsal aktiviteler ertelendi. Daha sonra ilk olarak 65 yaş üzeri, daha sonra 20 yaş altına sokağa çıkma yasağı getirildi. 1 Nisan’da 601 sağlık çalışanının enfekte olduğu, 1 doktorun hayatını kaybettiği belirtildi.⁶ 2 Nisan tarihinde Türkiye’de enfekte olan birey sayısı 18.135, ölüm sayısı 356’dır.

Etken Patojen

Koronavirüsler zarflı, tek zincir RNA virüslerdir ve insanlarda 4 tip koronavirüsün (hCoV-229E, NL63, OC43 ve HKU1) üst solunum yolu enfeksiyonu ve soğuk algınlığına açtığı bildirilmiştir. Hayvan orijinli koronavirüsler (SARS-CoV 2002, MERS-CoV 2012, 2019-nCoV) ise insanda ölümcül solunum yetmezliğine yol açabilmektedir.^7,8,9 Koronavirüsler respiratuvar epitel hücreleri ve enterik hücrelere bağlanarak sitopatik değişikliklere neden olmaktadır.

Bu salgında ilk olarak bir COVID-19 hastasının bronkoalveolar lavaj örneklerinde gerçek-zamanlı polimeraz zincir reaksiyonu (RT-PCR) ile pan-betakoronavirüs pozitif bulunmuştur.³ Illumina ve nanopore sekanslama uygulanarak virüsün tüm genom sekanslaması yapılmış ve biyoinformatik analizde virüsün koronovirüs ailesinin tipik özelliklerini taşıdığı, filogenetik olarak beta-koronavirüs 2B soyundan olduğu saptanmıştır. COVID-19 virüs ve diğer betakoronavirüs genom sekansları karşılaştırıldığında yeni tip koronavirüsün yarasa SARS benzeri-koronavirüs suşu BatCovRaTG13’e %96 oranında benzerlik gösterdiği ve üzerindeki Spike (S)-proteini ile hücre üzerindeki angiotensin converting enzim 2’ye (ACE2) bağlandığı saptanmıştır.^3,4,9,10,11

Klinik Bulgular

COVID-19 hastalığı büyük ölçüde asemptomatik veya hafif seyrederken (%80) bazen ağır pnömoni ve ölüme de yol açabilmektedir.^12,13 Genellikle 60 yaş üzerinde ve hipertansiyon, kardiyovasküler hastalık, kronik akciğer hastalığı ve kanser gibi komorbid hastalığı olan bireylerde daha şiddetli seyretmektedir. Çocuklarda ise daha nadir ve hafif seyretmektedir. Kuluçka süresi 1-14 gün (ortalama 5-6 gün) olan hastalığın klasik semptom ve bulguları arasında yüksek ateş, kuru öksürük, nefes darlığı, kas ağrısı ve yorgunluk bildirilmiştir ve akciğer tomografisinde çift taraflı buzlu cam görünümünde tutulum görülmektedir.^12,13 Konjonktivit tablosu bu çalışmalarda bildirilmemiştir. The New England Journal of Medicine dergisinde Şubat ayı sonunda yayınlanan bir makalede 29 Ocak 2020 tarihine kadar Çin’de 552 hastanede COVID-19 tanısıyla hastaneye yatırılan toplam 7736 hastanın 1099 tanesinin klinik semptom ve sonuçları değerlendirilmiştir.¹⁴ Hastaların ortanca yaşı 47 yıl, %41,9’u kadın ve enkübasyon periyodu 4 gün olarak saptanmıştır. Hastaların %0,9’u 15 yaş altındadır ve %23,7’sinde hipertansiyon veya kronik obstrüktif akciğer hastalığı gibi bir hastalık mevcuttur. En sık görülen semptom ateş (%88,7), diğeri öksürüktür (%67,8). Bulantı, kusma ve ishal nadir görülmektedir.  Hastaların %83,2’sinde lenfositopeni mevcuttur ve akciğer tomografisinde hastaların %56,4’ünde buzlu cam opasiteler görülmektedir. Hastaların %5’i yoğun bakım ünitesinde takip edilmiş, %2,3 mekanik ventilasyona bağlanmış ve %1,4’ü ölmüştür. Hastaların 9’unda konjonktival konjesyon (%0,8) saptandığı bildirilmiştir.¹⁴

Hastalığın Tanısı

COVID-19 hastalığının tanısı, hastadan alınan örnekte virüse ait genetik materyalin moleküler mikrobiyolojik yöntemlerle tespiti yöntemi ile konulabilmektedir. Yüksek ateş, yurtdışı seyahat, coronavirüslü bireylerle temaslı COVID-19 şüpheli hastalardan ve bu hastalar ile temas etmiş kişilerden alınan nazofarenks sürüntüsü veya tükrük örneklerinde 2019-nCoV için spesifik RT-PCR kitleriyle RdRp ve değişken S geni tespit edilmeye çalışılmaktadır.¹⁵ Ayrıca aktif veya hastalığı geçirmiş bireyleri tespit etmek için serum immünoglobulin (Ig)M ve IgG’de bakılmaktadır.

Hastalığın Yayılımı

COVID-19’un geçişinin daha çok semptomatik hastalarla yakın temas içinde bulunan kişilere damlacık yolu ve kontamine kişilerle veya objelerle doğrudan temasla olduğu bilinmektedir.^16,17 Yayılımı engellemek için sosyal izolasyon ve korunma son derece önemlidir. Hapşırma, öksürme ve nefes vermeyle ortama salınan virus yüklü damlacıklar ağız, burun mukozası ve konjonktivayla temas edebilir. Bu nedenle DSÖ, COVID-19 şüphenilen bir hasta ile temasta sağlık personelinin mutlaka gözlerini, ağız ve burnunu koruması (gözlük, maske, N95, FFP2, FFP3 gibi özel filtreli maskeler, yüz koruyucu siperler) gerektiğini belirtmektedir.¹⁶

SARS-CoV-2 ve Göz Tutulumu

Yeni koronavirüsün oküler sıvılarla geçişi oftalmologlarda ciddi bir endişe yaratmaktadır. 22 Ocak tarihinde, pnömoni konusunda uzman hekim olan Guangfa Wang, inceleme için geldiği Wuhan’da konjonktivit olmuş, daha sonra SARS-CoV-2 testi pozitif gelmiş ve oküler enfeksiyonun virus bulaşı için alternatif bir yol olduğu ileri sürülmüştür.¹⁸ Wuhan’da çalışan göz hekimi Dr. Li Wenliang Ocak ayı başında bir glokom hastasıyla temas sonrası hastalığı kapmış ve hayatını kaybetmiştir.¹⁹ Şubat 2020’de Lancet Dergisi’nde yayınlanan bir raporda ve Mart ayında BJO’da çıkan editöryelde daha önceki koronavirüs ve SARS yayınları gözönünde bulundurularak oküler yüzeyin SARS-CoV-2 invazyonu için potansiyel hedef doku olduğu bildirilmiştir.^20,21 İnsanlarda bazı koronavirüslerin konjonktivit yaptığı bilinmektedir.^22,23 İnsan koronavirüslerinden NL 63 (HCoV-NL63) ilk olarak bronşiolit ve konjonktivit olan bir bebekte izole edilirken²², daha sonraki bir yayında Fransa’da solunum yolu enfeksiyonu geçiren ve nazal sürüntülerinde HCoV-NL63 tespit edilmiş 18 çocuğun %17’sinde (3 hasta) konjonktivit olduğu bildirilmiştir.²³

Loon ve ark.’nın²⁴ yayınladıkları çalışmada, Singapur’da SARS şüphesiyle 12 gün boyunca takip edilen toplam 36 hastanın gözyaşı örnekleri toplanmış ve PCR ile analiz edilmiştir. Bu hastaların 8 tanesine daha sonra serolojik olarak SARS tanısı konulmuştur ve üçünde (%37,5) gözyaşında PCR test pozitif gelmiştir. Geri kalan şüpheli hastaların gözyaşı test sonuçları negatif olarak gelmiştir. Gözyaşı PCR sonucu pozitif olan hastaların tümünde erken evrede örnek alındığı bildirilmiştir. Yazarlar, gözyaşı örneği almanın son derece basit ve tekrarlanabilir olduğunu, bu nedenle erken evrede tanısal amaçlı kullanılabileceğini belirtmişlerdir. Oftalmologların ve diğer sağlık çalışanlarının hastaların gözüne yakın çalıştıklarını ve bunun da enfeksiyon kaynağı olabileceğini belirtmişler ve Goldmann aplanasyon tonometrisi, kontakt lens denemeleri ve gözlük çerçevelerinin potansiyel enfeksiyon bulaştırma araçları olduğunu bildirmişlerdir. Bu nedenle SARS hastalarının muayene ve tedavisinde sağlık çalışanlarının M3G (maske, önlük, eldiven ve koruyucu gözlük kullanımı) kuralına uymaları gerektiğini bildirmişlerdir. Bugün halen SARS-CoV’ün nasıl gözyaşında bulunduğu konusunda tartışmalar bulunmaktadır.⁹ Damlacık yoluyla bulaş, üst solunum yolu enfeksiyonunun nazolakrimal kanalla yukarı taşınması veya lakrimal bezden hematojen enfeksiyon tartışılan mekanizmalar arasındadır. 

Aynı yıl Chan ve ark.’nın²⁵ 2004’te yayınladıkları çalışmalarında, 17 tanesi konfirme edilmiş toplam 20 SARS hastasının nazofarenks, gaita ve gözyaşı ve konjonktival sürüntü örnekleri alınmış ve 17 hastanın 5’inde (%29,4) nazofarenks ve gaytaları PCR ile bakılan SARS-CoV pozitif bulunurken gözyaşı/konjonktival sürüntülerin hiçbirinde RT-PCR ve viral kültürle SARS-CoV virüs tespit edilememiştir. Negatif test sonuçlarının yanlış negatif olabileceği, duyarlılığın fazla sayıda örnek alarak arttırılabileceği, virüs ve genetik materyalinin hastalığın kısa bir döneminde gözyaşında saptanabileceğini veya virüsün gözyaşında bulunmadığı ile açıklanabileceğini belirtmişlerdir. Sonuç olarak gözyaşında veya konjonktiva sürüntülerinde virüs bakmanın hastalığın taranmasında yeri olmadığını bildirmişlerdir.

COVID-19 ile yapılan çalışma sayısı nispeten yeni olduğu için son derece azdır. Xia ve ark.’nın²⁶ Çin’de yaptıkları çalışmada 30 COVID-19 hastasından iki kez gözyaşı, konjonktiva sürüntü ve tükrük örneği alınmış ve sadece konjonktiviti olan bir hastanın 2 örneğinde RT-PCR pozitif çıkmış, diğer 58 gözyaşı örneği negatif olarak bulunmuştur. Konjonktivit saptanan hastada konjonktivada konjesyon ve seröz akıntı olduğu belirtilmiştir. Fakat virüs izole edilememiştir. Altmış  tükrük örneğinden 55’inde sonuçlar pozitif bulunmuştur. Yazarlar her ne kadar gözyaşı ve konjonktiva örneklerinde virüsün bulunma olasılığı düşük olsa da bunun konjonktiva yoluyla bulaş olmayacağı anlamına gelmediği ve oftalmologlar muayene esnasında hastalara yakın mesafede oldukları için hastanın tükrüğünün yüze sıçrayabileceği ve enfeksiyona yol açabileceği, bu nedenle mutlaka koruyucu gözlük takılması gerektiğini bildirmişlerdir.

Son olarak Ophthalmology Dergisi’nde geçen hafta yayınlanan Jun ve ark.’na²⁷ ait bir makalede 17 COVID-19 hastasından ilk bulguların görülmesinden itibaren 3 ve 20. gün arasında toplam 64 gözyaşı örneği, nazofarenks sürüntüleriyle eş zamanlı olarak alınmış ve yapılan viral kültür ve RT-PCR ile gözyaşında yeni koronavirüs gösterilememiştir. Hastaların hiçbirinde oküler semptomlar görülmezken, 1 hastada yatış esnasında konjonktival kızarıklık ve kemozis gelişmiştir. Sonuçlar her ne kadar rahatlatıcı gibi görünse de örnek alımı esnasında aktif konjonktivit tablosunun olmaması, konjonktiva ve gözyaşı örneklerinin az olması ve örneklerin semptomların başlamasından 2-3 hafta sonra alınmasının bu dönemde virus yükünün azalmasından kaynaklanan negatif sonuçlara yol açabileceği tartışmalarına yol açmıştır.²⁸

Bir diğer tartışmada da SARS-CoV-2’nin S proteinleriyle solunum ve akciğer epitelinde bulunan ACE2 enzimine bağlanarak hücre içine girdiği, ACE2’nin gözde konjonktiva ve kornea epitelinde eksprese olmadığı,²⁹ sadece retina ve retina pigment epitelinde eksprese olduğu, bu nedenle virüsün damlacık yoluyla gözyaşına geçebileceği ve nazolakrimal kanal yoluyla solunum sistemine geçebileceği savı üzerinde durulmuştur ve sağlık çalışanlarının mutlaka koruyucu gözlük takmaları önerilmiştir.³⁰

Göz Hekimlerinin COVID-19 Salgını Sırasında Dikkat Etmeleri Gereken Hususlar

Seitzman ve Doan²⁸ sağlık sektörünün ABD’de meslek grupların %11’ini oluşturduğunu, profesyonel olarak virüse maruziyetin daha çok havayolu ile bulaşan damlacık enfeksiyonu ile olduğunu, virüs yükünün özellikle burun kavitesinde fazla olmasından dolayı yüz yüze kontağın daha fazla olduğu biyomikroskopik muayeneler ve diğer oftalmik görüntüleme ölçümlerinde bu enfeksiyona maruz kalma riskinin çok daha yüksek olduğunu belirtmişlerdir. SARS-CoV-2 havada en az 3 saat kaldığı için³¹ biyomikroskopik muayenede konuşulmaması ve mümkün olduğunca muayene süresinin kısa tutulmasını önermişlerdir.

Amerikan Oftalmoloji Akademisi (AAO) Rehberinde³² ve Lai ve ark.’nın¹⁹ yeni koronavirüs salgını esnasında oftalmolojide enfeksiyonun nasıl kontrol edileceği konusunda deneyimlerini paylaştıkları derlemede sadece acil durumlarda hasta muayenesinin yapılması, hastaların göz muayenesi öncesi mutlaka SARS-CoV-2 taramasından geçmesi [FTOCC; ateş veya solunum yolu enfeksiyon semptomları (fever), yakın zamanda seyahat (travel), meslek (occupation, sağlık çalışanı), COVID-19 hastalığı olan bir bireyle temas (contact), aile içinde belirli semptomların olması (cluster)] ve acil değilse COVID-19 şüphesi taşıyan bireylerin randevularının en az 14 gün ileri bir tarihe atılması ve konjonktiviti olan hastanın bulaşıcı kabul edilmesi önerilmektedir.

Acil durumlarda oftalmik muayenenin nasıl yapılması gerektiği aşağıdaki gibi belirtilmiştir.^19,28,32

• Hasta sayısı azaltılmalı, hastalara acil durumlar dışında gelmemeleri konusunda mesaj gönderilmeli veya telefonla aranmalıdır.

• Reçeteleri ve raporları gelmeden onaylanmalıdır.

• Mutlaka gelmeleri gereken hastaların muayene saatleri bir plan çerçevesinde belirlenmelidir.

• Muayene salonlarında sosyal izolasyon mesafesine dikkat edilmelidir.

• COVID-19 şüphesi olan hasta ayrı bir odaya alınmalıdır.

• Muayene cihazları ve odada elin değdiği yerler hasta muayenesi öncesinde ve sonrasında en az 1 dakika %0,1’lik sodyum hipoklorit veya %70 etanol ile temizlenmelidir. Ticari çamaşır suları, %5’lik sodyum hipoklorit içerir.

• Hastalar yüz maskesi takmalıdır.

• Su ve sabunla eller sık olarak yıkanmalıdır.

• Göz hekimleri muayene esnasında mutlaka N95 maske, koruyucu gözlük veya yüz siperi takmalıdır ve hastalar arasında eldiven değiştirilmelidir.

• Sağlık çalışanlarının ateşleri ölçülmeli ve semptomları varsa hemen rapor etmelilerdir.

• Görme keskinliğine uzaktan bakılmalıdır.

• Biyomikroskoplara hasta ve hekim arasında bir bariyer görevi gören kalkanlar yerleştirilmeli ve muayene aralarında dezenfekte edilmelidir.

• Klinik muayene tanıya yönelik ve kısa tutulmalıdır.

• Havalı tonometre kullanılmamalıdır, çünkü mikroaerosol potansiyel kaynağıdır. Tek kullanımlık uçları olan tonometrilerle göziçi basıncı ölçülmelidir. Eğer Goldmann tonometri kullanılacaksa uçları hasta öncesi ve sonrası dezenfekte edilmelidir.³³

• Acil olmayan elektif cerrahi, işlem (kontakt lens uygulaması, vb…) ve tetkikler (elektrodiagnostik tetkik, vb…) yapılmamalı, ileri bir tarihe ertelenmelidir.

• Görüntüleme sadece tanı için çok önemliyse ve tedaviyi değiştirecekse yapılmalıdır.

• Acil ameliyat gerekirse mümkünse lokal anestezi altında yapılmalıdır ve mümkünse ateş veya diğer şüpheli bulguları varsa COVID-19 testi yapılmalıdır.

• Bu dönemde konjonktivitin COVID-19 dışında diğer virüslerle de oluşabileceği unutulmamalıdır.

Klorokin/Hidroksiklorokin Kullanımında Göz Muayenesi Gerekli mi?

Klorokin ve hidroksiklorokin SARS virüsüne karşı etkinliği gösterilmiş ilaçlardır ve şu andaki pandemide yaklaşık 10 klinik araştırma devam etmektedir.^34,35 Çin’de günde 2 defa 500 mg klorokin veya 400 mg hidroksiklorokin günde 4 defa 10 gün boyunca verilmektedir. Klorokin ve hidroklorokin romatoid romatolojik hastalıklarda uzun süre kullanımları sonucu retinal toksisiteye neden olduğu için oftalmologlar açısından çok iyi bilinen ilaçlardır. AAO Rehber’inde 5 mg/kg/gün altında alındığı takdirde 10 seneden önce retinopati görülme riskinin son derece az olduğu bildirilmiştir.³⁶ Fransa’da 22 hastada yapılan çalışmada COVID-19 pozitif hastalara günde 600 mg hidroksiklorokin 10 gün boyunca verilmiş ve virüs yükünün tek başına verildiğinde %50 oranında, azitromisin ile beraber kullanıldığında sıfıra kadar düştüğü görülmüştür.³⁷ Çin grubunun belirlediği doz her ne kadar romatolojik hastalarda kullanılan dozdan çok daha yüksek olsa da kısa bir süre kullanılmasının (2 hafta altında) herhangi bir toksisiteye neden olmayacağı bu nedenle pandemi döneminde bu hastaların önce ve sonrası ayrıntılı göz muayenelerinin yapılmasına gerek olmadığı bildirilmiştir.³⁴

Sağlık Bakanlığı’mız 25 Mart 2020’de yayınlamış olduğu “Teması olan Sağlık Çalışanlarının Değerlendirilmesi” Bildiri’sinde oftalmolojik muayeneyi yoğun temas gerektiren işlem olarak tanımladı ve COVID-19 hastası olan bireyler ile Kişisel Koruyucu Ekipman kullanmadan yüksek riskli temas var ise toplam 3 gün hidroksiklorokin (ilk gün 2x400 mg, 2. ve 3. günler 2x200 mg) profilaksisi verilmesini ve 5 gün ev izolasyonu sonrası PCR testi yapılmasını önermiştir.³⁸ Türk Klinik Mikrobiyoloji ve İnfeksiyon Hastalıkları Derneği mevcut verilerle, bu ajanların sadece semptomu olan COVID-19 tanısı konulmuş bazı hastalarda, erken dönemde başlanmasının uygun olacağını ve profilakside kullanılmaması gerektiğini bildirmiştir.³⁹ Sağlık Bakanlığı tedavi algoritmalarına göre erişkin hastalarda komplike olmayan olası/kesin tanılı COVID-19 olgulara hidroksiklorokin tedavisi, influenzadan şüphelenilirse ek olarak oseltamivir, yatış endikasyonu olan hastalara hidroksiklorokin tedavisine ek olarak azitromisin tedavisi, pnömonisi olması durumunda ise hidroksiklorokin, azitromisin ve favipiravir tedavisi verilmektedir.⁴⁰

Gebelerde lopinavir/ritonavir tedavisi önerilmektedir. Çocuklarda tedavi verilmesi durumunda ilk tercih olarak oseltamivir, hidroksiklorokin, azitromisin verilmektedir.⁴¹ İlerleme durumunda lopinavir/ritonavir tedavisi verilebilir.

Sonuç olarak göz hekimleri olarak yakın mesafeli ve temas gerektiren muayene işlemleri SARS-CoV-2 virüsü açısından yüksek bulaş riski taşımaktadır. Bu nedenle oftalmoskopi, biyomikroskopi, gözlük camı denemeleri gibi muayene işlemler kişisel koruyucu ekipmanlar olmadan yapılmamalıdır. Göz yüzeyine temas edilmesini gerektiren muayene işlemlerinde cihaz ve aletlerin dezenfeksiyonu muayenenin rutin parçası haline getirilmelidir. Muayene odası, giriş kapısının kolu, zil ve asansör düğmesi gibi dış ortamlardan başlamak üzere, hastaların uğrarken temas ettikleri noktalar açısından oda içi ve dışı düzenli dezenfeksiyon gerektirdiğinden hasta sayısı ertelenemeyecek aciller dışında azaltılmalıdır. Hastaların göz yüzeyi yoluyla enfekte olmalarını engellemek üzere bilgilendirilmesi son derece önemlidir. Göz ovalama alışkanlığı terkedilmeli, temizlendiğine emin olunmadığı sürece eller göze temas ettirilmemeli, özellikle kontakt lens kullanırken hijyen koşullarına azami uyulmalı ve gerekirse gözlük kullanıma geçmeleri önerilmelidir.

Yazarlık Katkıları

Konsept: B.B., M.İ., Dizayn: B.B., M.İ., Literatür Arama: B.B., S.E., T.Ş., Ö.Y., M.İ., Yazan: B.B., S.E., T.Ş., Ö.Y., M.İ.

Çıkar Çatışması: Yazarlar tarafından çıkar çatışması bildirilmemiştir.

Finansal Destek: Yazarlar tarafından finansal destek almadıkları bildirilmiştir.